Κεφάλαιο 24: Μέρες Αργίας 1984/1985 [δισκοκριτική, 2013]

To MiC δημοσίευσε σήμερα την κριτική του Αναστάσιου Μπαμπατζιά στο άλμπουμ του Περικλή Μπουλουχτσή Μικρές Ώρες (λεπτομέρειες εδώ), το οποίο περιέχει 17 οργανικά και 2 τραγούδια, ηχογραφημένα τον χειμώνα του 1987-1988. Το υλικό αυτό βλέπει για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας (με την αποκατάσταση και το mastering να υπογράφονται από τον Γιάννη Χριστοδουλάτο) και περιγράφεται ως «19 ηχητικά επεισόδια ισάριθμων, εντός και εκτός των τειχών, συμβάντων μίας ανήσυχης ολονυχτίας». Πρόκειται μάλιστα για το vol. 1 μιας σειράς από 1980s side projects του συγκροτήματος Κεφάλαιο 24, τα οποία αναμένονται να κυκλοφορήσουν από το label Κ.24 Εταιρεία Περιορισμένης Ορατότητας

Με αυτήν την αφορμή, το blog επαν-επισκέπτεται σήμερα μια συγγενική έκδοση. Το 2013, οι Κεφάλαιο 24 έδωσαν στο label Ειρκτή 3 κομμάτια από την κασέτα 0651 Συλλογή (1985), άλλα 3 από την κασέτα Κεφάλαιο 24 (1985), συν 2 ακυκλοφόρητα, ηχογραφημένα το 1984. Οι κασέτες είχαν βγει στον καιρό τους από τη Βάρκα Records Εταιρεία Περιορισμένης Ορατότητας –η οποία αναγνωρίζεται λοιπόν ως άμεσος πρόγονος της νυν Κ.24 Εταιρεία Περιορισμένης Ορατότητας– και πλέον ήταν εξαιρετικά δύσκολο να βρεθούν. Το υλικό που μαζεύτηκε συγκρότησε ένα βινύλιο με τίτλο Μέρες Αργίας, το οποίο εκδόθηκε κατόπιν σε 321 αντίτυπα.

Οι Μέρες Αργίας δεν είχαν μόνο «βιβλιογραφικό» ενδιαφέρον. Αντιθέτως, κατέγραφαν ψηφίδες ενός ιντριγκαδόρικου διαλόγου ανάμεσα στην εντοπιότητα και στο παγκόσμιο, ο οποίος λάβαινε χώρα στα Γιάννενα της δεκαετίας του 1980 εμπεριέχοντας 1960s καταβολές, τα επίκαιρα μετά το punk δρώμενα, αλλά και την παρακαταθήκη του Peter Hammill.

Η κριτική δημοσιεύτηκε τότε στο Avopolis και αναδημοσιεύεται τώρα εδώ, με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.

Δύο παλιές κασέτες γίνονται βινύλιο, κόβονται σε 321 κόπιες κι έρχονται στο σήμερα. Τυπικά, αποκαθιστούν ένα κομμάτι στο ιστορικό παζλ της ανεξάρτητης εγχώριας δημιουργίας και κυρίως «θυμίζουν στους παλιότερους», καθώς έχει πολλές φορές αποδειχθεί πως το δεύτερο σκέλος της γνωστής φράσης («για να μαθαίνουν οι νεότεροι») δεν ισχύει: λίγοι ενδιαφέρονται να ψάξουν τι υπήρξε πριν από τις μέρες τους και ακόμα λιγότεροι ιθύνοντες/ειδήμονες στα μουσικά μέσα είναι διατεθειμένοι να τους χαλάσουν τη ζαχαρένια –υιοθετώντας μια πιραντελική αντίληψη τύπου «έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε». Ουσιαστικά λοιπόν υπάρχει και μια εξτρά διάσταση στις Μέρες Αργίες: τοποθετείται ένα ακόμα σημάδι στον χάρτη και δίνεται η ευκαιρία μιας αποτίμησης, σε όσους παρακολουθούν. 

Ας μεταφερθούμε λοιπόν στα Γιάννινα της δεκαετίας του 1980, σ' έναν χώρο δηλαδή ακριτικό και «εκτός». Όπου η ύπαρξη και μόνο της Βάρκα Records Εταιρεία Περιορισμένης Ορατότητας και η κυκλοφορία κασετών με  συγκροτήματα που προσπαθούσαν να δαμάσουν τα κατακλυσμιαία κελεύσματα του εξωτερικού δημιούργησαν έναν μικρό θρύλο. Θρύλο που έφερε στην Αθήνα της εποχής ο Αργύρης Ζήλος –μέσω της ραδιοφωνικής του εκπομπής Απόηχοι– καθιστώντας τα ονόματα των Κεφάλαιο 24, των Μεταλλακτικοί Επικίνδυνοι ή των Έγχρωμο Γάλα (λίγο πιο) οικεία σε όσους αναζητούσαν/αναρωτιόνταν. Τι έχουμε επομένως Στις Μέρες Αργίας;  Έχουμε έξι κομμάτια από δύο περίφημες κασέτες του 1985, τρία από την 0651 Συλλογή και τρία από την Κεφάλαιο 24, συν δύο ακυκλοφόρητα από το 1984. Πραγματικά δυσεύρετο υλικό, το οποίο η Ειρκτή μεταφέρει τώρα πολύ προσεγμένα σε βινύλιο. 

Γέλασα θυμάμαι τον Νοέμβρη που μας πέρασε, όταν, ρίχνοντας μια ματιά στο δελτίο Τύπου για την κοινή εμφάνιση των Κεφάλαιο 24 με τους Mechanimal στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, διάβασα ότι το σχήμα αφήνει ανοικτό το ερώτημα «για το εάν κατατάσσεται στην πρωτοπορία ή σε μια λαϊκή (ποπ) μουσική». Πρόκειται για μια εύστοχη παρατήρηση ως προς τι έπαιζαν και παίζουν οι Κεφάλαιο 24, η οποία αποκτά σάρκα και οστά εάν κάτσει ν' ακούσει κανείς με προσοχή αυτές τις Μέρες Αργίας, καθώς ξεδιπλώνουν πολλά από όσα τους ανέδειξαν σε σημείο αναφοράς: γίνεται λ.χ. αρκετά πιο ξεκάθαρο από πού ακριβώς μας ήρθε το Tin Invaders του 1988 ή (αργότερα) το Ευρετήριο Των Συμπτώσεων.  

Αλλά το ενδιαφέρον δεν είναι μονάχα βιβλιογραφικό. Μπορεί να παρελαύνει εδώ η προϊστορία ενός σημαντικού συγκροτήματος, την ίδια όμως στιγμή  παρουσιάζονται και ψηφίδες ενός ιντριγκαδόρικου διαλόγου ανάμεσα στην εντοπιότητα και στο παγκόσμιο. Ξέρω βέβαια ότι είμαι ανάμεσα στους πολύ λίγους που στεναχωριούνται για την ευκολία με την οποία ο διάλογος αυτός πετάχτηκε στον κάλαθο των αχρήστων τα τελευταία 15 χρόνια· στο όνομα λέει της κατάντιας του ελληνόφωνου ροκ (μια υπαρκτή κατάσταση), κάτω από την οποία τόσο βολικά κρύφτηκε ωστόσο η ανάγκη να κυκλοφορεί ελεύθερη και σπονσοραρισμένη από "in" γραφιάδες η αφόρητη μαϊμουδιά. 

Ασφαλώς π.χ. είχαν και οι Κεφάλαιο 24 τα πρότυπά τους, κουβέντιαζαν όμως μαζί τους: το "Μέρες Αργίας" εμπεριέχει τον Peter Hammill στα φωνητικά και στις απότομες εναλλαγές, εντούτοις δεν τον αντιγράφει· παλεύει να τον φέρει στο εδώ και τώρα και κατά τη γνώμη μου το κάνει εξαιρετικά. Η "Μυστηριώδης Εξαφάνιση Του Ερμή" έχει βρει προσωπικά πατήματα στα μετά το πανκ δρώμενα, αλλά και τρόπους να αναφερθεί σε αγαπημένα 1960s ακούσματα δίχως να ακυρώνει τα επείγοντα 1980s –για κάντε μια αντιπαραβολή με το στείρο revival των '00s... Σε όσους δε θριαμβολόγησαν προσφάτως με το electro rock των Mechanimal (μιας και τους αναφέραμε και πιο πάνω) θα πρότεινα ν' ακούσουν το "Ο Μάης Δεν Θα 'Ρθει". Θα καταλάβουν ίσως καλύτερα γιατί ορισμένοι άλλοι δεν ενθουσιαστήκαμε αναλόγως, παρότι σαφώς θαυμάσαμε και ορισμένα τραγούδια και την αρτιότητα του ήχου και του στιλ. 

Ελάχιστοι έχουν διατηρήσει σήμερα το πνεύμα και την προσέγγιση των Κεφάλαιο 24 του 1984/1985 στη μουσική δημιουργία –και είναι συνήθως οι λιγότερο προβαλλόμενοι. Γι' αυτό και οι Μέρες Αργίας δεν αποτελούν μόνο ένα κομμάτι ελληνικής εναλλακτικής ιστορίας, μα καταγράφουν παράλληλα και μια γερή ήττα που υπέστη ο χώρος, έτσι όπως συμβιβάστηκε με τον εξοβελισμό του ντόπιου στοιχείου, με τη φτώχεια σε ιδέες και με τη μανία για την επίτευξη της τέλειας απομίμησης του Δυτικού αρχετύπου. Εδώ, σε ημέρες περιφερειακών κασετών, η εγχώρια «σκηνή» πάλλεται από ζωντάνια, ανησυχία και εξερευνητική τόλμη και καίγεται να φτιάξει στίγμα. Πράγματα που, αν δεν εκλείψανε σε εποχές ευκολότερων δισκογραφικών εκδόσεων, οπωσδήποτε περιθωριοποιήθηκαν.

Συχνοτική Συμπεριφορά, Μεγάλο Σάββατο 1 Μαΐου 2021

Αν και συνηθίζεται η ξεκούραση, η ανάπαυλα, η επανάληψη ή κάποια λίστα για τους ραδιοφωνικούς παραγωγούς σε μέρες σαν π.χ. το Μεγάλο Σάββατο (πρακτική μάλιστα που πέρασε από τα FM και στους ιντερνετικούς σταθμούς), με τον Στυλιανό Τζιρίτα τα συμφωνήσαμε ήδη από τον πρώτο καιρό της Συχνοτικής Συμπεριφοράς (2008): εμείς θα εκπέμπουμε ζωντανά ή προηχογραφημένοι, με σπέσιαλ σόου, μουσικώς προσαρμοσμένα στις σχετικές περιστάσεις. 

Έτσι πράξαμε λοιπόν και στα Εν Πλω λημέρια, φέτος που μας κλήρωσε να πέσει η εκπομπή πάνω στο Μεγάλο Σάββατο. Μπορεί δηλαδή να ξεκινήσαμε ...ανορθόδοξα, με τον κύριο Τζιρίτα να μουρμουράει του "Αιγαίου Τα Blues" από Κώστα Μπίγαλη, πάντως φτιάξαμε ένα πρόγραμμα με (πιο) χαμηλών τόνων ήχους από το εγχώριο και το διεθνές ρεπερτόριο. Από τους οποίους δεν έλειψε και μια κάποια «σκοτεινιά», αφού παίξαμε –στην 17άλεπτη ολότητά του, μάλιστα– και το πρώτο τραγούδι που έγινε διαθέσιμο από το ολοκαίνουριο συγκρότημα Νεκρών Ιαχές, που έστησαν ο Σάκης Τόλης των Rotting Christ με τον Andrew Liles των Current 93.

Χρόνια πολλά λοιπόν σε όλους τους ακροατές και τις ακροάτριές μας και είθε να φανεί και η μεταφορική Ανάσταση σιγά-σιγά, με τη διάδοση των εμβολιασμών. 

Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το σόου (χωρίς διαφημιστικά μηνύματα) πατώντας στον σύνδεσμο εδώ.

Συμπεριφέρθηκαν συχνοτικώς τα εξής κομμάτια:

1. ΠΟΛΥΦΩΝΙΑ (σε διευθ. ΝΙΚΟΥ ΚΟΤΡΟΚΟΗ): Φραγκίσκου Λεονταρίτη In Te Domine Speravi

2. BERLINER PHILHARMONIKER (σε διευθ. HERBERT VON KARAJAN), WIENER SINGVEREIN & WILMA LIPP: Wolfgang Amadeus Mozart's Requiem - Introitus

3. ΕΙΡΗΝΗ ΜΑΡΚΑΚΗ: Το Μοιρολόι Της Παναγιάς (Φούρνοι Ικαρίας)

4. OZZY OSBOURNE: No More Tears

5. ΝΕΚΡΩΝ ΙΑΧΕΣ: The Oracles

6. RAIN TREE CROW: New Moon At Red Deer Wallow

7. ΣΑΒΙΝΑ ΓΙΑΝΝΑΤΟΥ & ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΚΑΡΑΝΤΖΗΣ: Ἄνδρα Μοι Ἔννεπε

8. PHILIP GLASS ENSEMBLE & ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗ: Greece

9. ΧΡΟΝΗΣ ΑΗΔΟΝΙΔΗΣ & ΝΕΚΤΑΡΙΑ ΚΑΡΑΝΤΖΗ: Σήμερα Μαύρος Ουρανός

10. K.BHTA feat. ΕΛΛΗ ΠΑΣΠΑΛΑ: Κάθε Τρελό Παιδί

11. ST. PETERSBURG STATE ACADEMIC CAPELLA ORCHESTRA (σε διευθ. ALEXANDER CHERNOUSHENKO) & EMILIA TITARENKO: Μίκη Θεοδωράκη Ἔρως Ἀνίκατε Μάχαν

12. DAVID BOWIE: Aladdin Sane (1913–1938–197?)

Βικτωρία Ταγκούλη: Το Κρύσταλλο Του Κόσμου - Δέκα Τραγούδια Για Τον Μύθο Της Γυναίκας [δισκοκριτική, 2016]

Αναζητώντας τραγούδια για την πρώτη Συχνοτική Συμπεριφορά μετά το Πάσχα, το μάτι περιπλανήθηκε στο  ράφι με τα εγχώρια κι έπεσε σε έναν από τους (λίγους) ωραίους δίσκους που άκουσα τα τελευταία χρόνια από τον χώρο που λέμε «έντεχνο».

Δουλειά νέων δημιουργικών δυνάμεων, το άλμπουμ Το Κρύσταλλο Του Κόσμου: Δέκα Τραγούδια Για Τον Μύθο Της Γυναίκας (Μετρονόμος, 2016) ένωσε τον συνθέτη Γιώργο Καγιαλίκο, τον στιχουργό Γιάννη Ευθυμιάδη και την ερμηνεύτρια Βικτωρία Ταγκούλη.

Πηγή έμπνευσής τους η Αρετούσα, η Μήδεια, η ομηρική Κίρκη, η Μαγδαληνή των πρώτων Χριστιανών, η Γοργόνα-αδελφή του Μεγαλέξαντρου, η Αριάδνη, η Ιφιγένεια, η Κασσιανή, η Φαίδρα και βεβαίως η Ελένη: δέκα γυναίκες, δέκα διαφορετικοί ψυχισμοί, δέκα ξεχωριστές ιστορίες καλά τακτοποιημένες στο συλλογικό ασυνείδητο.

Πέντε χρόνια πριν, μάλιστα, έγραψα και μια κριτική για την εν λόγω δουλειά στο Avopolis, η οποία αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις. 

Η Αρετούσα, η Μήδεια, η ομηρική Κίρκη, η Μαγδαληνή των πρώτων Χριστιανών, η Γοργόνα-αδελφή του Μεγαλέξαντρου, η Αριάδνη, η Ιφιγένεια, η Κασσιανή, η Φαίδρα και βεβαίως η Ελένη, σύμβολο και «πουκάμισο αδειανό» συνάμα. Δέκα γυναίκες, δέκα διαφορετικοί ψυχισμοί, δέκα ξεχωριστές ιστορίες καλά τακτοποιημένες στο συλλογικό ασυνείδητο όσων διατηρούμε συνδέσμους με τις ρίζες του τόπου μας.  

Ο Γιάννης Ευθυμιάδης είναι ο στιχουργός, η Βικτωρία Ταγκούλη είναι η ερμηνεύτρια και ο Γιώργος Καγιαλίκος ο συνθέτης, αλλά κι εκείνος που επιμελείται τις ενορχηστρώσεις. Στο άλμπουμ πρωταγωνιστούν ήχοι από κιθάρα, βιολί, μπάσο, μαντολίνο, κλαρινέτο και τρομπέτα, φτιάχνοντας ένα λόγιο περιβάλλον «ποτισμένο» στα ελληνικά χρώματα της παρακαταθήκης του Μάνου Χατζιδάκι, η αύρα του οποίου έρχεται συχνά στον νου κατά την ακρόαση. 

Η προσέγγιση προσφέρει στο Κρύσταλλο Του Κόσμου ενότητα και χαρακτήρα, στοιχεία που αναδεικνύονται κυρίαρχα. Ίσως μάλιστα σε «δεσποτικό» βαθμό, από την άποψη ότι μερικές γυναικείες φιγούρες μάλλον αναγκάζονται να προσαρμοστούν σε ένα κλίμα θλιμμένων/μελαγχολικών διαθέσεων, χάνοντας έτσι κάτι τις από όσα φανταζόμαστε συνήθως γι' αυτές. Τη Γοργόνα, για παράδειγμα, την ήξερα σίγουρα για πιο φοβερή (με την κυριολεκτική σημασία της λέξης), ενώ τη Μαγδαληνή δύσκολα θα τη συνδύαζα με τέτοια ροπή στο δράμα.  

Μεγάλο ατού της δουλειάς, η Βικτωρία Ταγκούλη. Ασφαλώς, βρίσκει το κατάλληλο έδαφος για να πατήσει –φροντισμένα δηλαδή τραγούδια, με λιτές ενορχηστρώσεις, που αφήνουν χώρο αναπνοής στις λέξεις, άρα και στις ερμηνείες. Οι λέξεις, με τη σειρά τους, αποδείχθηκαν αρκετά ουσιαστικές, ώστε όχι μόνο να στηρίξουν τη φιλοσοφία του δίσκου ως κύκλου τραγουδιών, αλλά και για να ξαναθυμίσουν εποχές ακμής του έντεχνου ήχου: ο στίχος π.χ. «Δεν ρώτησε ποτέ κανείς πώς θα γεράσω/την ομορφιά μου αν αντέχω να τη χάσω» από το τραγούδι της Ελένης "Στου Καιρού Το Δαχτυλίδι", αποτελεί μια απλή μα μεγάλη στιγμή του Ευθυμιάδη· έστω κι αν η γραφή του δεν κεντράρει πάντα ανάλογα σε άλλες περιπτώσεις, όπου μάλλον αρκείται σε διαπιστευτήρια ευαισθησίας.

Και πάλι, όμως, έχουμε κάτι σαν αποκάλυψη, με την έννοια πως ακούμε μια τραγουδίστρια που δεν είχαμε επίγνωση ότι ήταν εκεί έξω. Ίσως γιατί η συνεργασία της Ταγκούλη με τον Χρίστο Θεοδώρου την είχε εγκλωβίσει δισκογραφικά σε ένα μετα-κραουνακικό και αρκετά εντεχνοθεατράλε στυλ, που εν πολλοίς εξάντλησε τη δυναμική του στο ντεμπούτο (α) του 2009, μένοντας μετέωρο και δίχως πραγματική οδό φυγής προς τα μπροστά στα άλμπουμ Φωτο.βόλτα (2010) και Τετράδιο (2013). Αλλά τώρα οι εκφραστικές της δυνάμεις σαν να απελευθερώνονται, επιτρέποντας να απολαύσουμε μια ερμηνεύτρια πλήρη, πολύχρωμη, που με άνεση ανταπεξέρχεται σε όσους «ρόλους» καλείται να παίξει σε αυτά τα δέκα κομμάτια, τραγουδώντας καταπληκτικά σε κάθε περίσταση. 

Αξίζει τέλος μια αναφορά και στο γενικότερο μεράκι με το οποίο έχει στηθεί το Κρύσταλλο Του Κόσμου, όπως αντανακλάται στη φροντισμένη έκδοση του Μετρονόμου σε βιβλίο/CD 500 αντιτύπων: η γραμματοσειρά ειδικά, αλλά και η ποιότητα του χαρτιού, αποτελούν υπόδειγμα για ανάλογα εγχειρήματα.

Συχνοτική Συμπεριφορά, Σάββατο 24 Απριλίου 2021

«Εσένα πάντα σε ανησυχεί το καινούριο», ήταν η ατάκα που έπεσε διά στόματος Στυλιανού Τζιρίτα, απευθυνόμενη βεβαίως στο πρόσωπό μου, πριν καν ακουστεί η πρώτη μουσική επιλογή. Τελικά, πάντως, φτάσαμε και σε αυτήν, που ήταν μάλιστα κάτι φρέσκο-φρέσκο, ήτοι μια εκλογή από το νέο ΕΡ των Δαιμονία Νύμφη.

Κάπως έτσι κύλησε λοιπόν η εκπομπή της 24ης Απρίλη (Σάββατο του Λαζάρου), η οποία εδώ που τα λέμε είχε κάμποσες επιλογές από καινούριες κυκλοφορίες, εγχώριες και διεθνείς. 

Παράλληλα, ασφαλώς, έπεσε και μπόλικο μπλα-μπλα: για τον Brian Eno (ναι, πάλι), για το πώς μπορεί να συνοδεύονται τα λινγκουίνι, για τον Αργύρη Ζήλο και το γιατί ...κινδυνεύει από τον Στέλιο Καζαντζίδη σε περίπτωση σεισμού, για εμμονές που μπορεί να σε οδηγήσουν στον Καφκισμό, για το ποιον πήγαν κάποτε ορισμένοι (ναι, και στον Τύπο) να μας περάσουν ως νέο David Bowie, ενώ στην πραγματικότητα ήταν ο Τριαντάφυλλος του alternative rock.

Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το σόου (χωρίς διαφημιστικά μηνύματα) πατώντας στον σύνδεσμο εδώ.

Συμπεριφέρθηκαν συχνοτικώς τα εξής κομμάτια:

1. ΔΑΙΜΟΝΙΑ ΝΥΜΦΗ, REY YUSUF & VICTORIA COUPER: Canção De Embalar Das Bruxas

2. KIFU MITSUHASHI: Hanagasa Ondo

3. ARAB STRAP: The Turning Of Our Bones

4. BIRDS OF MAYA: Bfiou

5. MEKONG DELTA: Memories Of Tomorrow

6. NICK CAVE & THE BAD SEEDS: Papa Won't Leave You Henry

7. ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΠΟΥΛΟΥΧΤΣΗΣ: Ωρολογία

8. ΝΑΝΑ ΜΟΥΣΧΟΥΡΗ: La Montagne De L' Amour

9. BRIAN ENO & JON HASSELL: Ba-Benzélé

10. SCI-FI RIVER: Διακοπές Στην Αθήνα

11. MICK JAGGER & DAVE GROHL: Eazy Sleazy

12. THE TURTLES: Happy Together

13. 10 CODE: Ride

14. BABYLON ZOO: Spaceman

15. NIK BÄRTSCH'S RONIN: Modul 47

Διάφοροι: Ὕμνοι Τοῦ Πάθους Καί Τῆς Ἀνάστασης Ἀπό Ναούς Τῆς Ἀνατολικῆς Θεσσαλίας [δισκοκριτική, 2014]

Ξεκίνησε λοιπόν και η φετινή Μεγάλη Εβδομάδα, η οποία θα οδηγήσει σε ένα ακόμα Πάσχα στην Πόλη, αποθαρρύνοντας όσους έλπιζαν σε Πάσχα στο Χωριό, άρα σε εξάλειψη των πολλών-πολλών συνεπειών του κορωνοϊού. Τυπικά τουλάχιστον, γιατί η αίσθησή μου είναι πως ήδη υπήρξαν αρκετές κινήσεις φυγής από την πρωτεύουσα.

Από την άλλη, υπάρχουμε κι εμείς που έτσι κι αλλιώς κάναμε Πάσχα στην Πόλη. Και για μας βέβαια έχουν μεταβληθεί οι συνθήκες –για όσους τέλος πάντων παίρνουμε στα σοβαρά την όλη ιστορία και αποφεύγουμε ακόμα και τους προβλεπόμενους συνωστισμούς στα οικογενειακά τραπέζια. Γιατί, εκτός από τους παράνομους συνωστισμούς, υπάρχουν και οι νόμιμοι: στις εορταστικές συνεστιάσεις μην και ξεσηκωθεί ο Νεοέλλην, στα ελλιπή μέσα μαζικής μεταφοράς της πρωτεύουσας μην και θιχτεί ο ιστός της εργασίας κ.ο.κ.

Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, κάποιες αγαπημένες συνήθειες της περιόδου μένουν ακλόνητες. Είναι ο καιρός λ.χ. να βγουν από το ράφι τα Πασχαλιάτικα της Δόμνας Σαμίου (1998), καθώς και δίσκοι με θρησκευτικό ρεπερτόριο της Μεγάλης Εβδομάδας. 

Ανάμεσα στους τελευταίους, περίοπτη θέση τα τελευταία χρόνια έλαβε η έκδοση του τομέα Τομέα Ψαλτικής & Μουσικολογίας της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου  Ὕμνοι Τοῦ Πάθους Καί Τῆς Ἀνάστασης Ἀπό Ναούς Τῆς Ἀνατολικῆς Θεσσαλίας (2014), με επιτόπιες ηχογραφήσεις που έκανε ο Κωστής Δρυγιανάκης από το 1991 ως το 2002. Ο ίδιος ανέλαβε και τον σχολιασμό στο συνοδευτικό βιβλιαράκι (μαζί με τον Κωνσταντίνο Χ. Καραγκούνη), «ξεναγώντας» μας σε ένα προσωπικό ημερολόγιο με πολλές ενδιαφέρουσες επισημάνσεις.

Μεγάλη Τετάρτη λοιπόν σήμερα, αφορμή καλή για μια επαν-επίσκεψη σε αυτόν τον καταπληκτικό δίσκο, μέσω της κριτικής που είχα γράψει πίσω στο 2014 για λογαριασμό του Avopolis. Η οποία αναδημοσιεύεται εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.

* η χρησιμοποιούμενη φωτογραφία του Κωστή Δρυγιανάκη ανήκει στην Olya Gluschenko

Όταν πια τα πάντα έχουν κλωθογυρίσει στο πλυντήριο του νου και οι σημειώσεις ακρόασης δεν επιδέχονται άλλων τροποποιήσεων, το συμπέρασμα στέκει μπροστά σου λαμπερό, ακλόνητο· και κάθε απόπειρα να το ψειρίσεις περισσότερο, απλά το δικαιώνει. Δικαιώνει –εν προκειμένω– την αληθινή προσφορά αυτής της έκδοσης (2CD + βιβλίο 160 σελίδων) στον εγχώριο πολιτισμό. Κι εννοώ εδώ τον ζώντα πολιτισμό της παράδοσής μας, όχι όσα βαρύγδουπα και θολά προβάλλει ο επίσημος λόγος μιας πολιτείας που αισθανόταν (κι αισθάνεται) άβολα με ό,τι συγκροτεί τη νεοελληνική ταυτότητα.

 

Περιέχει πολλές συγκινήσεις αυτό το προσωπικό ημερολόγιο του Κωστή Δρυγιανάκη, το οποίο καταγράφει τις μεταξύ 1991 και 2002 περιπλανήσεις του στο κομμάτι της Θεσσαλίας που ορίζεται από τον Τύρναβο Λαρίσης ως το νότιο άκρο της Μαγνησίας και από τον Λαύκο του Πηλίου ως (σχεδόν) τα Φάρσαλα. Κι έχει μεγάλη σημασία να τονιστεί η συγκεκριμένη διάσταση  του ημερολογίου. 

 

Γιατί δεν έχουμε εδώ κάποια εξαντλητική μελέτη της ψαλτικής τέχνης, μα μια ανθολογία που γεννήθηκε όταν ο Δρυγιανάκης έσκυψε –με τα μυαλά πια του 2013– πάνω σε ένα αρχείο λαθραίων (κυρίως) ηχογραφήσεων, το οποίο ξεκίνησε να συγκροτεί όταν ακόμα είχε ελάχιστη σχέση με το αντικείμενο. Ο ίδιος μας εξηγεί πολύ ωραία τις σκέψεις του, τη μεθοδολογία και τους προβληματισμούς του, σε ένα υποδειγματικό εισαγωγικό κείμενο. Οπότε έχει περισσότερη σημασία για μας το ότι κινείται προς μια ανθρωπολογία της ψαλτικής, ακολουθώντας τη «γραμμή» που χαράχτηκε ήδη το 1935 από τη Μέλπω Μερλιέ, μα εξακολουθεί να σπανίζει στη δισκογραφία: μελετά δηλαδή την προφορική παράδοση της ψαλτικής τέχνης, τη λεγόμενη λατρευτική (σε αντιδιαστολή με τη συναυλιακή) ψαλτική.

 

Επιπλέον, μεγάλη σημασία για τα όσα ακούμε έχει ότι καταγράφηκαν από έναν άνθρωπο σαν τον Κωστή Δρυγιανάκη. Για πολλούς λόγους. Πρώτα-πρώτα, η παράλληλη εντρύφησή του στον μουσικό πειραματισμό του 20ου αιώνα του επέτρεψε να εντάξει στις ηχογραφήσεις τον γενικότερο ηχητικό κόσμο των λατρευτικών δρώμενων: π.χ. τους πιστούς, τους θορύβους του περιβάλλοντος, την αισθητική που επιβάλλει η ίδια η αντήχηση των ναών ή και η ηχητική τους  εγκατάσταση ακόμα. Συμπληρωματικά, η εξοικείωσή του με το έργο του Γιάννη Χρήστου και του Wolf Vostell τον βοήθησε, όπως ο ίδιος αναφέρει, να εκτιμήσει και τις στιγμές εκείνες όπου η ψαλτική τέχνη έδωσε τη θέση της «σε μια άφωνη τελετουργική επιτέλεση, όπως η Αποκαθήλωση». 

 

Δεύτερον, γιατί τα σχόλιά του δεν δίστασαν να ξεφύγουν των απαραίτητων τυπικών πληροφοριών, μεταδίδοντας κάτι από το γενικότερο κλίμα της ηχογράφησης. Για παράδειγμα, εκείνο το «συννεφιασμένο απόγευμα στις αρχές του Απρίλη με ελάχιστο κόσμο στην εκκλησία και ημίφως» προσφέρει στην ήδη εκπληκτική εκτέλεση του Στέφανου Μάργαρη στο "Κύριε, Τα Τελεώτατα Φρονείν" (Άγιος Αθανάσιος, Σταγιάτες Πηλίου, 1996) μία επιπλέον διάσταση. Κι αυτό το «η Βρύναινα, ορεινό χωριό στις πλαγιές της Γούρας, παράγει εξαιρετικό μέλι και τσάι του βουνού» εικονοποιεί άμεσα τον κόσμο στον οποίον ανασαίνει το "Προφητεία Ιεζεκιήλ-Απόστολος". 

Τρίτον, γιατί μερικές εκλογές φαίνεται να έγιναν στη βάση ενός ορθότατου ενστίκτου: «με κέρδισε αμέσως ο ιερέας [στη Νεράιδα Φαρσάλων], η καθαρή ματιά του, η απλότητα και η πραότητα», γράφει ο Δρυγιανάκης στις σημειώσεις για το "Σήμερον Κρεμάται Επί Ξύλου..." (Άγιος Δημήτριος, Νεράιδα Φαρσάλων, 1999), «αποφάσισα ότι έπρεπε να συμπεριληφθεί στις Μεγαλοβδομαδιάτικες ηχογραφήσεις μου». Κι έτσι κερδίσαμε κι εμείς μία από τις πιο συγκλονιστικές εκτελέσεις που φιλοξενούνται εδώ.

 

Ασφαλώς, στη βάση μιας τέτοιας καταγραφής δεν βρίσκεται το «ωραίο» –ή, εν πάση περιπτώσει, δεν βρίσκεται μόνο αυτό. Αρκετά από όσα ακούμε περιέχουν λάθη και ατέλειες, ενώ κάποια είναι πολύ ενδιαφέροντα για τα όσα μάς μαρτυρούν, αλλά όχι «ευχάριστα» στο αυτί, το δικό μου τουλάχιστον. Με όρους ας πούμε πνευματικότητας και προσευχής, αληθεύει πως η εκτέλεση στο "Τέλος Του Απόδειπνου" (Άγιος Γεράσιμος, Μακρυνίτσα, 1996) είναι ασυναγώνιστη· εντούτοις, βρισκόμαστε στα όρια της ακουστότητας. Αναλόγως, στα "Πασαπνοάρια-«Σήμερον Συνέχει Τάφος...»" αποτυπώνεται εξαιρετικά ο ψαλτικός υπερπληθυσμός από ευκαιριακούς, ενθουσιώδεις συμμετέχοντες· αλλά ταυτόχρονα, όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Κωνσταντίνος Χ. Καραγκούνης, «κατανοούμε γιατί η Εκκλησία ανέδειξε τους ψάλτες, προκειμένου ν' αποφύγει την ακαταστασία που μπορεί να δημιουργηθεί από ένα ένθερμο, ενθουσιασμένο εκκλησίασμα, το οποίο επιθυμεί να ψάλλει χωρίς επίγνωση των δυσκολιών». Παρεμπιπτόντως, ο σχολιασμός του Καραγκούνη αναδεικνύεται σε πολλά σημεία καίριος και οξυδερκής, συμπληρώνοντας ιδανικά τα κείμενα του Δρυγιανάκη.

 

Παρά ταύτα, η μεγάλη επιτυχία βρίσκεται θεωρώ στην ικανότητα πρόσδεσης του λαογραφικώς/ανθρωπολογικώς σημαντικού στο αισθητικώς ωραίο. Πρόκειται για χαρακτηριστικό που απουσιάζει ηχηρά από δίσκους με αρχειακές καταγραφές, οι οποίοι συχνά κρίνονται με βάση την αξία του υλικού για έναν μικρό κύκλο μελετητών, παρά με βάση τη συγκινησιακή δυναμική αυτού –που συνήθως αποδεικνύεται μικρή, έως αμελητέα. Τα παραδείγματα, πάρα πολλά.

 

Είναι λ.χ. διαρκής η εντύπωση που αφήνει η εκτέλεση του Ιδομενέα Κασσαβέτη στο "Τον Νυμφώνα Σου Βλέπω" (Δώδεκα Απόστολοι, Αγριά, 1997), σε άψογο θεσσαλονικιώτικο στυλ. Ο Θεόδωρος Μυλωνάς ψάλλει το "Πάσα Η Κτίσις Ηλλοιούτο Φόβω" (Τίμιος Πρόδρομος, Ανακασιά, 1991) κατά λαμπρό πατριαρχικό τρόπο, ενώ εκπληκτική αναδεικνύεται η συνύπαρξη δυτικοευρωπαϊκών και βυζαντινών στοιχείων στην εκτέλεση του "Πασαπνοάρια-«Εν Ταις Λαμπρότησι Των Αγίων Σου»" (Άγιος Γεώργιος, Τύρναβος, 1994). Στο "Ω Της Ιούδα Αθλιότητος!" (Άγιος Γεώργιος, Κάπουρνα, 1999) ο Αντώνης Αναστασίου χάνει ίσως σε κατάρτιση, καταπλήσσει όμως με τις γέφυρες τις οποίες ρίχνει προς το δημοτικό τραγούδι. Ο Απόστολος Νίτης, πάλι, αποδεικνύεται αφοπλιστικός στο "Ω! Πώς Η Παράνομος Συναγωγή" (Άγιος Δημήτριος, Άγιος Λαυρέντιος Πηλίου, 1996), το ντουέτο Μιχάλη Γονδουλάκη & Κατερίνας Αγγελοπούλου στο "Σε Τον Αναβαλλόμενον Το Φως Ώσπερ Ιμάτιον" (Άγιος Νικόλαος, Σέχι, 2002) στέκει ως μια πραγματικά ιδιαίτερη νότα, το "Φωτίζου, Φωτίζου" («Κάτω» Παναγία, Ξενιά, 1996) είναι η καλύτερη από τις γυναικείες ψαλμωδίες που φιλοξενούνται εδώ –ανεπιτήδευτη, ιεροπρεπής, με χορό μοναστικού τύπου– ενώ ο "Κατηχητικός Λόγος" (Άγιος Γεώργιος, Ελευθεροχώρι, 1999) συνιστά ένα βαθιά βιωματικό δείγμα εκκλησιαστικού λόγου: θαυμάσιος αναγνώστης ο πατήρ Γιώργης Μπουκουβάλας, μα και «πομπός» των εμπεριεχόμενων θεολογικών εννοιών. 

 

Εάν λοιπόν απομείνει κάτι όρθιο μέσα στην τρέχουσα λαίλαπα της χρεοκοπίας και των μνημονίων και υπάρξει τελικά ένα κάποιο μέλλον σε αυτόν τον τόπο, εκτιμώ ότι η παρούσα δουλειά του Κωστή Δρυγιανάκη θα (πρέπει να) καταστεί σημείο αναφοράς για το πώς αντιλαμβανόμαστε/καταγράφουμε/επεξεργαζόμαστε την εκκλησιαστική μας μουσική στον 21ο αιώνα. Κι αν θέλετε, οτιδήποτε άλλο λογίζουμε ως παράδοση σε ένα σημείο της ιστορίας μας όπου οι νέοι άνθρωποι γυρίζουν μαζικά την πλάτη τους σε τέτοια πράγματα, έχοντας λόγους (κάποιους καλούς, άλλους κακούς) να αισθάνονται εγγύτερα σε όσες τάσεις εισβάλλουν από την Εσπερία.