Τέλη Ιανουαρίου του 2019 βρέθηκα στον Εκθεσιακό Χώρο -1 της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση για να παρακολουθήσω τη 12 XGA version του «data.flux», δηλαδή της νέας (τότε) οπτικοακουστικής εγκατάστασης του Γιαπωνέζου εικαστικού Ryoji Ikeda.
Εκεί, λοιπόν, ψηφία, στοιχεία γενετικού κώδικα, ακόμα και γαλαξιακές συντεταγμένες αστέρων έδεσαν με μια μινιμαλιστική ηλεκτρονική σύνθεση στο πνεύμα των Autechre, δίνοντας ένα έργο που, παρ' όλα αυτά, παρέμεινε προσβάσιμο στο μη εξειδικευμένο κοινό. Με αποτέλεσμα πολλοί να θελήσουν να απεικονιστούν με φόντο την εντυπωσιακή ροή των εικόνων. Ανάμεσά τους κι εγώ: η φωτογραφία που με έβγαλε η Vánagandr Fenrir/Χριστίνα Κουτρουλού κοσμεί σταθερά, εδώ και μια πενταετία πια, το προφίλ μου στο Facebook.
Ένα κείμενο για την ιδιαίτερη αυτή εγκατάσταση δημοσιεύτηκε εκείνη την εποχή στο Avopolis –και αναδημοσιεύεται τώρα κι εδώ, με ορισμένες μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.
* οι χρησιμοποιούμενες φωτογραφίες προέρχονται από το υλικό που διατέθηκε ως promo στον Τύπο και ανήκουν στον Mike Tsolis
Τα εγκαίνια και οι πρεμιέρες έχουν πάντα τα ζητήματά τους και είναι περιστάσεις που προσωπικά αποφεύγω, καθώς δεν θέλω λ.χ. να τυχαίνω σε «καθώς πρέπει» κυρίες κάποιας ηλικίας που αποφασίζουν να συζητήσουν αν ακρίβυνε εσχάτως η κομμώτρια, με φόντο το καλλιτεχνικό ζητούμενο. Όπως και μου συνέβη στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στην οπτικοακουστική εγκατάσταση του Γιαπωνέζου εικαστικού Ryoji Ikeda –και ας έθετε το πρόγραμμα στα προαπαιτούμενα της παρακολούθησης το «σιωπηλό και σκοτεινό περιβάλλον». Ωστόσο τέτοιες παραφωνίες δεν σκίασαν τελικά την εμπειρία, ούτε και τη χαρακτήρισαν.
Το «data.flux» είναι ελεύθερα προσβάσιμο στον Εκθεσιακό Χώρο -1 της Στέγης, σε απογευματινές και πρώιμα βραδινές ώρες. Δεν απαιτεί πολύ από τον χρόνο σας, απαιτεί όμως προσοχή και μια κάποια αφοσίωση, τόσο στα κυρίαρχα οπτικά ερεθίσματα, όσο και στη μουσική· η οποία ίσως σε πρώτη όψη να δείχνει συνοδευτική, επί της ουσίας όμως δεν είναι. Αξίζει να τονίσουμε, άλλωστε, ότι ο Ryoji Ikeda χρεώνεται τόσο τη σύλληψη πίσω από τη νέα του εγκατάσταση, όσο και τη σύνθεση που την επενδύει. Για τον ίδιο, δηλαδή, υπάρχει ενότητα φωτός και ήχου. Και είναι αυτή μια αίσθηση που την κοινωνεί πολύ επιτυχημένα.
Το στήσιμο αντανακλά μια βερολινέζικη αισθητική, του είδους ας πούμε που συνόδευσε την έκθεση «1 2 3 4 5 6 7 8» των Kraftwerk (2013), μείον βέβαια το τρισδιάστατο στοιχείο. Ο Ikeda χρησιμοποιεί 12 παράλληλους βιντεοπροβολείς, από τους οποίους πηγάζουν εικόνες κινούμενες σε οριζόντια διάταξη, συνοδεία ηλεκτρονικής μουσικής με μινιμαλιστικό χαρακτήρα και πλήρη απουσία φωνητικών, που ακολουθεί κατά πόδας το οπτικό μέρος σε παλμό και (υψηλότερη ή χαμηλότερη) ένταση. Η προγενέστερη αναφορά στους Kraftwerk δεν είναι τυχαία, αφού, πέραν του στησίματος, υπάρχει κι ένα συγκεκριμένο σημείο στη σύνθεση που ακούγεται σαν την έναρξη του "Radioactivity" –κατά τα λοιπά, ωστόσο, βρισκόμαστε πιο κοντά στη λονδρέζικη IDM αισθητική των 1990s (σε μια πιο σύγχρονη όμως εκδοχή), όπως σχηματοποιήθηκε στο φαντασιακό μας χάρη στη δράση των Autechre και των συνοδοιπόρων τους.
Στο καθαρά οπτικό πεδίο, τώρα, ο Ikeda εστιάζει τόσο σε απλά πράγματα (όπως λ.χ. σε ψηφία ή σε γράμματα), όσο και σε σαφώς πιο σύνθετα, στοιχεία ας πούμε γενετικού κώδικα, ακόμα και γαλαξιακές συντεταγμένες αστέρων στο ευρύτερο ηλιακό μας σύστημα. Ανά στιγμές μπορεί, λοιπόν, να ανακαλέσεις εμπειρίες που τις έχεις συσχετίσει με την επιστημονική φαντασία και την κυβερνοπάνκ κουλτούρα. Είναι δύσκολο, ας πούμε, να μη σκεφτείς το Matrix των αδερφών Wachowski (πριν λάβει τη μεσσιανική του διάσταση), τις αστρικές ομοσπονδίες του Star Trek ή τους κυρίαρχους υπολογιστές στη διαστημική πόλη Alphaville του Jean-Luc Godard. Συνοδεία της μουσικής, αποκτάς για λίγο την αίσθηση ότι κρυφοκοιτάς σε κάποιο μέλλον που δεν αντιλαμβάνεσαι ολικώς.
Ωστόσο το μονοπάτι μιας τέτοιας αποτίμησης αποβαίνει λιγάκι ολισθηρό: ο Ikeda ενδιαφέρεται βασικά για μια αισθητικοποίηση των μαθηματικών και, συνολικότερα, για μια σύμπλευση τέχνης, φιλοσοφίας και θετικών επιστημών. Η οποία δεν είναι νέα στην ιστορία (μπορεί να χρονολογηθεί τουλάχιστον στον Ρομαντισμό), αλλά τίθεται ενώπιόν μας με τα μέσα του 21ου αιώνα, αντανακλώντας τον κόσμο όπως τον συλλαμβάνουν σήμερα οι εγκέφαλοί μας, έχοντας δεδομένη, πια, συνάφεια με την τεχνολογική πρόοδο. Από μια τέτοια άποψη, μια έκδηλη συγγένεια εντοπίζεται σε ένα προγενέστερο έργο του Ikeda, το «V#L» (2008), το οποίο εμπνεύστηκε από τις συζητήσεις του για το Άπειρο με τον Benedict Gross.
Σε κάθε περίπτωση, δεν χρειάζεται να σας φοβίζει κανείς με ψαγμένες αναφορές και με υπερ-αναλύσεις. Όσο κι αν υπάρχει (και) μια τέτοια διάσταση, δηλαδή, το έργο του Ikeda διαθέτει κι εκείνου του είδους την απόκοσμη ομορφιά που κάλλιστα μπορεί να λειτουργήσει και σε ένα πρώτο επίπεδο, παρασέρνοντας νου και αισθήσεις στο «παιχνίδι». Αυτή του η προσβασιμότητα παραμένει, νομίζω, σημαντικό ατού, που εξηγεί γιατί ξεχωρίζει σε έναν κόσμο όπου αρκετοί πλέον καλλιτέχνες εκφράζονται μέσω οπτικοακουστικών εγκαταστάσεων για εξειδικευμένο κοινό. Άλλωστε το έχει θέσει και ο ίδιος στο παρελθόν, ότι θέλει το έργο του να βιώνεται και όχι να αναλύεται. Και αποδείχθηκε περίτρανα στον υπόγειο εκθεσιακό χώρο της Στέγης, από το πόσοι άνθρωποι ένιωσαν άνετα να μπουν μπροστά στις εικόνες και να φωτογραφηθούν με φόντο τη ροή τους, δημιουργώντας έτσι μια νέα ενότητα μέσω αυτής της ακούσιας συμμετοχής τους στα δρώμενα.
Τα εγκαίνια, εντωμεταξύ, συνοδεύτηκαν και από ένα πάρτυ στον ισόγειο χώρο της Στέγης, όπου αρκετοί έδωσαν το παρών για να ακούσουν τους κατάλληλους για την ώρα και τη στιγμή ηλεκτρονικούς ήχους του Voltnoi Brege, ο οποίος ανέλαβε χρέη DJ. Γενικώς, ο κόσμος ήταν τόσο-όσο. Κάτι που μάλλον δεν θα κάνει το data.flux «talk of the town» για τους χαΐστες του αθηναϊκού κέντρου, πάντως εξασφάλισε την επιτυχία για μία περίσταση που ίσως δεν θα είχε λειτουργήσει τόσο καλά, εάν ο Εκθεσιακός Χώρος είχε πνιγεί στον κόσμο.
