Συζητώντας με τον (γιατρό και συνθέτη) Θανάση Δρίτσα, μέρος 2 (2017)

Με τον Θανάση Δρίτσα ξαναμιλήσαμε σε «επίσημο» επίπεδο τον Φεβρουάριο του 2017, 9 χρόνια δηλαδή μετά την πρώτη μας συνέντευξη (δείτε εδώ). Τη νέα αφορμή έδωσε, τότε, η εξαιρετική του πρωτοβουλία για τη διοργάνωση μουσικών μεσημεριών στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο –όπου, θυμίζω, εργάζεται ως καρδιολόγος, είναι μάλιστα Αναπληρωτής Διευθυντής στο Τμήμα Αναιμάκτων Διαγνωστικών Τεχνικών. 

Αυτά τα μουσικά μεσημέρια είχαν ήδη ξεκινήσει από τον Οκτώβριο του 2016 και θα έτρεχαν ως τον Ιούνιο εκείνης της χρονιάς (2017), ενίοτε με εκλεκτούς προσκεκλημένους επί σκηνής: για του λόγου το αληθές, η κουβέντα μας με τον Δρίτσα έγινε ενόψει μιας εμφάνισης του Αργύρη Μπακιρτζή.

«Το νοσοκομείο θεωρείται τόπος πένθους, θλίψης και γκρίζο προστάδιο του τάφου. Κανείς δεν έχει απασχοληθεί με το πώς θα του προσδώσει χρώματα, ήχους και χαρά». 

Αυτό είναι, νομίζω, το «ζουμί» της όλης προσπάθειας, για την οποία μπορείτε να διαβάσετε εκτενέστερα παρακάτω. Με την αφορμή, μάλιστα, μιλήσαμε τότε με τον Θανάση Δρίτσα και για τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής –στις οποίες είναι από τους πλέον ειδικευμένους στην Ελλάδα, έχει μάλιστα γράψει κι ένα σχετικό βιβλίο (Η μουσική ως φάρμακο: Η βιολογική προσέγγιση της μουσικής θεραπείας, 2018).

Η τότε συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο Avopolis και αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.

* η φωτογραφία του Θανάση Δρίτσα ανήκει στον Γιάννη Σούλη και παραχωρήθηκε για τους σκοπούς της συνέντευξης. Η κάτωθι φωτογραφία απαθανατίζει ένα μουσικό μεσημέρι εν δράσει, στον χώρο του Ωνασείου. 

Ποιο ακριβώς είναι το «τελετουργικό» των μουσικών εκδηλώσεων που υλοποιούνται στο Ωνάσειο; Ποια δηλαδή η συχνότητά τους, η διάρκειά τους, η τοποθέτησή τους μέσα στην καθημερινότητα του νοσοκομείου;

Oι εκδηλώσεις έχουν κανονισθεί ώστε να γίνονται μέσα στο καθημερινό ωράριο, ώστε να αποτελούν έτσι κι ένα διάλειμμα ανανέωσης, θετικής σκέψης και αισιοδοξίας για το προσωπικό, τους ασθενείς και τους επισκέπτες του νοσοκομείου. Προγραμματίζεται περίπου μία εκδήλωση ανά μήνα, συνήθως Τετάρτες μεσημέρι 12μμ και διαρκούν περίπου 40 λεπτά. Οι εκδηλώσεις συνήθως ξεκινούν τον Οκτώβριο και τελειώνουν τον Ιούνιο.

Διαλέξαμε τις Τετάρτες μεσημέρι διότι είναι μια ειδική ημέρα, κατά την οποία έρχονται και εξετάζονται στα εξωτερικά ιατρεία ασθενείς με συσκευή υποβοήθησης (φορητή εξωτερική τεχνητή καρδιά): αποτελούν μια ομάδα νέων ανθρώπων, που περιμένουν μόσχευμα από δότη προκειμένου να υποβληθούν σε μεταμόσχευση καρδιάς. Η δική τους καρδιά πάσχει από σοβαρή καρδιακή ανεπάρκεια και η κυκλοφορία του αίματος είναι πλήρως εξαρτημένη από την τεχνητή καρδιά. 

Είναι μια ομάδα νέων που ζει πρακτικά πάνω σε μια γέφυρα ζωής-θανάτου και η ψυχολογία τους είναι ιδιαίτερα αρνητικά φορτισμένη. Οι μουσικές παρεμβάσεις πιστεύω ότι τους χαλαρώνουν και τους μεταφέρουν θετική σκέψη και αισιοδοξία για το μέλλον.

Πώς διαλέγετε τους καλλιτέχνες που εμφανίζονται σε αυτές τις εκδηλώσεις; Και τι ανταπόκριση έχετε βρει μέχρι στιγμής, από τη δική τους πλευρά;

Όλοι οι καλλιτέχνες προσφέρονται ανιδιοτελώς. Απευθύνομαι προσωπικά σε φίλους μου γνωστούς καλλιτέχνες, που γνωρίζουν το έργο μου πάνω στις μουσικές θεραπείες· οι περισσότεροι βρίσκουν την ιδέα πολύ ελκυστική και σπάνια έχω ακούσει όχι. Κάποιοι έχουν και οι ίδιοι νοσηλευτεί ή εξεταστεί στο Ωνάσειο και αισθάνονται ευγνωμοσύνη για τη φροντίδα που έχουν δεχτεί, οπότε με τη συμμετοχή τους νιώθουν ότι ευχαριστούν και ανταποδίδουν στο νοσοκομείο. Θεωρώ ότι αναβαθμίζονται με το να εντάξουν το έργο τους σε μια κοινωνική προσφορά: ο καλλιτέχνης γίνεται έτσι ένα είδος κοινωνικού λειτουργού και η μουσική αποκτά μια ιερότητα.

Συνήθως φανταζόμαστε τη ζωντανή μουσική μέσα σε συναυλιακούς χώρους, αλλά κανείς δεν μπορεί να φανταστεί πόσο λειτουργική μπορεί να γίνει στο νοσοκομείο, στο σχολείο, σε χώρους εργασίας. Οι περισσότεροι ακροατές ταυτίζουν τη μουσική με τη διασκέδαση· ας θυμηθούμε ότι η λέξη διασκέδαση ετυμολογείται από το αρχαίο ρήμα διασκεδάννυμι, που σημαίνει εκτροπή, σκέδαση και επί της ουσίας λήθη. Διασκεδάζω σημαίνει ξεχνάω. Αλλά ο πλήρης ρόλος της μουσικής, όπως τον είχαν αντιληφθεί και οι αρχαίοι Έλληνες, είναι πιο κοντά στο αγωγή ψυχής, δηλαδή ψυχαγωγία. Σώμα και ψυχή (το σωματικό και το μη-σωματικό μας κομμάτι ή ευρύτερα Σώμα και Νους, βλ. mind-body) συμπεριφέρονται όπως τα συγκοινωνούντα δοχεία. Η επίδραση επομένως της μουσικής στη διάθεση και στον ψυχισμό αντανακλάται και στις σωματικές λειτουργίες, π.χ. στους καρδιακούς παλμούς, στην αρτηριακή πίεση, στην έκκριση ορισμένων νευρο-ορμονών.

Θα αναφέρω κάποια σημαντικά ονόματα που έχουν ανταποκριθεί στην πρόσκλησή μας όπως οι καλλιτέχνες της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο αείμνηστος Λυκούργος Αγγελόπουλος και η Ελληνική Βυζαντινή Χορωδία, ο Μίλτος Λογιάδης με τον Χρήστο Ζερμπίνο, ο Δαβίδ Ναχμίας, ο Βαγγέλης Χριστόπουλος και η Ναταλία Μιχαηλίδου, ο Μίλτος Πασχαλίδης. Προσπαθούμε επίσης να δίνουμε βήμα σε ταλαντούχους μαθητές Ωδείων και σε μαθητές Μουσικών Σχολείων. Χαρακτηριστικά αναφέρω την επιτυχημένη συμμετοχή των συνόλων του Μουσικού Σχολείου Αλίμου. Να σημειώσω επίσης ότι εξαιρετικά δημοφιλείς είναι και οι συναυλίες που έχει δώσει η Ορχήστρα των Εργαζομένων του νοσοκομείου μας: πολλά από τα μέλη της είναι στελέχη του νοσοκομείου, με επαγγελματική μουσική κατάρτιση.

Στην επόμενη εκδήλωσή σας, πρωταγωνιστής είναι ο Αργύρης Μπακιρτζής –ένας ιδιότυπος, μα αγαπητός στον κόσμο ερμηνευτής. Η δική σας σχέση με τους Χειμερινούς Κολυμβητές, ως ακροατής, ποια είναι;

Τον Αργύρη Μπακιρτζή τον γνώρισα σχετικά πρόσφατα. Είναι ένας πολυδύναμος, ευφυής, ταλαντούχος και ψαγμένος δημιουργός. Μου έκανε επίσης μεγάλη εντύπωση ότι είχε δίσκους μου και είχε ακούσει μουσική μου, ενώ κινούμαστε σε εντελώς διαφορετικό πεδίο. Δεν είχα σχέση με τους Χειμερινούς Κολυμβητές και δεν τους άκουγα συστηματικά, εκτός από αποσπασματικές ραδιοφωνικές ακροάσεις. Έψαξα πολλά κομμάτια τους τελευταία στο YouTube, μετά την επαφή μου με τον Μπακιρτζή. Είναι πολύ συνεπείς και έντιμοι όσον αφορά τη μουσική τους δημιουργία και κοσμοθεωρία.

Όπως είπατε και πιο πάνω, τις εκδηλώσεις παρακολουθούν αρκετοί διαφορετικοί άνθρωποι, τόσο ασθενείς, όσο όμως και το προσωπικό του νοσοκομείου ή απλοί επισκέπτες. Δεδομένης αυτής της μεγάλης γκάμας, τι αντιδράσεις έχετε καταγράψει;

Οι αντιδράσεις είναι κυρίως θετικές. Οι περισσότεροι ασθενείς και επισκέπτες εκφράζουν ενθουσιασμό με τις μουσικές παρεμβάσεις στο νοσοκομείο μας. Έχουν όμως υπάρξει και κάποιες αρνητικές αντιδράσεις από μέλη του προσωπικού και από συναδέλφους γιατρούς. Θέλει ακόμη πολύ δουλειά στην ελληνική πραγματικότητα μέχρι να εμπεδωθεί η αξία της μουσικής (και της τέχνης γενικότερα) στο νοσοκομείο. 

Στο μυαλό των περισσοτέρων συν-Ελλήνων μας, το νοσοκομείο δεν θεωρείται τόπος που μπορεί να δώσει χαρά και αισιοδοξία στους ασθενείς και το προσωπικό. Θεωρείται αντιθέτως τόπος πένθους, θλίψης και γκρίζο προστάδιο του τάφου. Κανείς δεν έχει απασχοληθεί με το πώς θα προσδώσει χρώματα, ήχους και χαρά στο νοσοκομείο.

Ένα τυπικό επιχείρημα όσων αντιδρούν στις μουσικές παρεμβάσεις είναι π.χ. το ότι δεν μπορεί κάποιος να πεθαίνει και την ίδια στιγμή να γίνεται μουσική εκδήλωση στο νοσοκομείο. Εκεί βγαίνει λάθος ενοχικότητα και σύγχυση μεταξύ ζητημάτων που είναι εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους. Αντιθέτως, εγώ πιστεύω ότι η μουσική στο νοσοκομείο αναβαθμίζει, προσδίδει ιερότητα και δεν προσβάλλει τον θνήσκοντα ή τον βαρέως πάσχοντα. 

Χρειάζεται βέβαια μεγάλη προσοχή στο επίπεδο της ηχητικής έντασης (όταν υπάρχει ανάγκη ενίσχυσης), γιατί δεν πρέπει να γίνεται η ένταση ενοχλητική. Στις περισσότερες περιπτώσεις αποφεύγουμε την ενίσχυση στο αίθριο του νοσοκομείου, όπου γίνονται οι εκδηλώσεις. Μερικοί καλλιτέχνες βέβαια απαιτούν ήπια ενίσχυση ήχου, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν φωνές.

Έχει δυσχεράνει η χρόνια πλέον Κρίση το έργο σας αυτό; Ή έχει θέσει έναν νέο πήχη πρόκλησης;

Η συμμετοχή των καλλιτεχνών είναι ανιδιοτελής και αυτό περιορίζει στο ελάχιστο τα έξοδα τέτοιων εκδηλώσεων. Στην εποχή της γενικότερης κατάθλιψης –λόγω κρίσης– μάλλον οι ασθενείς και ο κόσμος του νοσοκομείου έχουν μεγαλύτερη ανάγκη για χαλάρωση, αισιοδοξία, ψυχική ανάταση. 

Επίσης θα πρέπει να αναφέρω τη συνεισφορά του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης, που βοήθησε τις μουσικές μας παρεμβάσεις με τη δωρεά ενός υπέροχου πιάνου με ουρά, το οποίο κοσμεί με την παρουσία του το αίθριο του νοσοκομείου μας. Είναι πολύ θετικό να μπαίνεις σε ένα νοσοκομείο και το πρώτο που βλέπεις απέναντι σου είναι ένα καλαίσθητο πιάνο με ουρά. Δεν ξεχάσω κάτι που μου είχε πει ένας ασθενής: «Γιατρέ, όταν βλέπω το πιάνο στο Ωνάσειο νιώθω μεγάλη εμπιστοσύνη, νιώθω ότι το Ωνάσειο μας βλέπει με ευαισθησία, όχι μόνον σαν ασθενείς/πελάτες του, αλλά σαν ανθρώπους».

Σημαντική επίσης για την άρτια διοργάνωση των μουσικών παρεμβάσεων είναι η συνεισφορά της υπεύθυνης των Δημοσίων Σχέσεων του Ωνασείου, κας. Αλεξάνδρας Μπριασούλη. Η κα. Μπριασούλη είναι μια εξαιρετικά αφοσιωμένη στο έργο της δυναμική, αποτελεσματική και ικανή κυρία. Χωρίς την πολύτιμη βοήθειά της, δεν θα μπορούσαν να γίνουν όλες αυτές οι εκδηλώσεις.

Ασχολείστε πολλά χρόνια με τις θεραπευτικές ιδιότητες της μουσικής, προσέγγιση αναγνωρισμένη διεθνώς, που όμως στη χώρα μας συνεχίζει νομίζω –και διορθώστε με αν κάνω λάθος– να φαντάζει λίγο σαν «μαγικά». Πώς ειδικεύεται κανείς σε κάτι τέτοιο; Και τι θα απαντούσατε στους υπερβολικά ανήσυχους, όσους ίσως νιώσουν ότι η μουσική πάει να υποκαταστήσει, κατά έναν τρόπο, την ιατρική;

Και στη χώρα μας προοδευτικά έχουν επιστρέψει αρκετοί εκπαιδευμένοι μουσικοθεραπευτές οι οποίοι σπούδασαν μουσικοθεραπεία σε φημισμένες σχολές της Ευρώπης και των Η.Π.Α. Έχει μάλιστα εδώ και αρκετά χρόνια ιδρυθεί και σωματείο των πτυχιούχων εκπαιδευμένων μουσικών θεραπευτών (ΕΣΠΕΜ, www.musictherapy.gr). Δειλά-δειλά μπαίνει μάλιστα και η μουσικοθεραπεία στα ελληνικά πανεπιστήμια. Και αυτοί οι σοβαρά εκπαιδευμένοι θεραπευτές έχουν αρχίσει να μεταφέρουν στο ευρύ κοινό την ουσία της.

Για να σπουδάσεις μουσικοθεραπεία, απαραίτητη αρχική προϋπόθεση είναι η προχωρημένη γνώση μουσικής σε θεωρητικά και αρμονία και η καλή γνώση ενός βασικού οργάνου (κυρίως πλήκτρα-πιάνο). Θα πρέπει να τονισθεί ότι η μουσική θεραπεία αποτελεί συμπλήρωμα της ιατρικής αγωγής και δεν υποκαθιστά την ιατρική σε κανένα επίπεδο. Οι μουσικοθεραπευτές (στη βιωματική θεραπεία) δουλεύουν σε συνεργασία με τον κλινικό γιατρό και κάτω από συνεχή επίβλεψη. 

Μουσικοθεραπεία δεν είναι ακριβώς το ακούω κάποια «μαγική μουσική» για να γίνω καλά. Σε επίπεδο παρέμβασης υπάρχει η χρήση ακρόασης επιλεγμένης μουσικής (διεθνώς λέγεται music medicine) π.χ. για την αντιμετώπιση του άγχους, του πόνου, για χρήση σε μονάδες εντατικής θεραπείας, στον τοκετό, στα πρόωρα βρέφη κλπ. Υπάρχει βέβαια και η ζωντανή μουσική βιωματική παρέμβαση, η οποία απαιτεί ειδική εκπαίδευση (medical music therapy).

Oι περισσότεροι γιατροί δεν έχουν μελετήσει τα (σύγχρονα, πλέον) επιστημονικά στοιχεία γύρω από την επιτυχή εφαρμογή της μουσικής στην ιατρική. Κάποιοι αρνούνται μάλιστα να επιμορφωθούν σε αυτό το αντικείμενο λόγω προκατάληψης, ιδιαίτερα στη χώρα μας, όπου ο καθένας δηλώνει και γνώστης επί παντός επιστητού. Όπως έχει επίσης πει ο σοφός Γιάννης Τσαρούχης, στην Ελλάδα «ό,τι δηλώσεις είσαι». Θέλει λοιπόν προσοχή, διότι στον τόπο μας δηλώνουν συχνά «μουσικοθεραπευτές» άτομα που δεν διαθέτουν επαρκή και πλήρη εκπαίδευση.

Παίζουν κάποιον ρόλο τα αισθητικά κριτήρια στη μουσικοθεραπεία; Υπάρχει «κατάλληλη» και «ακατάλληλη» μουσική;

Δεν υπάρχουν γενικά έτοιμες συνταγές στην μουσική θεραπεία. Σημαντικό είναι και το κριτήριο του μουσικού πολιτισμού στον οποίο έχει εκτεθεί κάποιος. Η κλασική π.χ. μουσική είναι περισσότερο εφαρμόσιμη στον κεντροευρωπαϊκό χώρο. Η μουσική έχει θεραπευτικό αποτέλεσμα, όταν είναι η μουσική που μας αρέσει και που μας είναι γενικά οικεία. Για να επιλέξεις λοιπόν «θεραπευτική» μουσική, πρέπει να λάβεις υπόψη τα ακούσματα, την όποια μουσική παιδεία, την πολιτιστική προέλευση. Δεν μπορεί να χρησιμοποιείς π.χ. Μότσαρτ, όταν έχεις μεγαλώσει με ακούσματα δημοτικού κλαρίνου. Αυτά όσον αφορά την χρήση προεπιλεγμένης μουσικής (music medicine).

Στη βιωματική μουσικοθεραπεία η μουσική γεννιέται επιτόπου και ζωντανά, κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας, ως αποτέλεσμα αμφίδρασης θεραπευτή-θεραπευόμενου. Εκεί έντονα κυριαρχεί λοιπόν το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού. Στη μουσικοθεραπεία δεν ενδιαφέρει αισθητικά η μουσική, η μουσική γίνεται μέσον για την επίτευξη των θεραπευτικών στόχων. Κάτι που κρίνεται ως αισθητικά άσχημο μπορεί να επιφέρει ένα θετικό θεραπευτικό αποτέλεσμα. Ακόμη και κραυγές, ψίθυροι ή και κακόφωνοι συνδυασμοί ήχων, μπορούν να αποβούν ευεργετικοί για τον πάσχοντα.

Μιας και είστε και ο ίδιος συνθέτης, ετοιμάζετε κάτι καινούριο; Τι σχέδια υπάρχουν αυτή τη στιγμή;

Έχω μαζέψει αρκετό υλικό έργων μουσικής δωματίου (έργα για 3-4 όργανα), που πιστεύω ότι θα εκδοθούν σύντομα. Επίσης, έχουν μαζευτεί πολλά καινούργια και ανέκδοτα τραγούδια μου σε στίχους Χρήστου Μπουλώτη, Νίνας Ναχμία, Κώστα Καρτελιά και Ελευθερίας Ζαμπετάκη-Δρίτσα. Έδωσα μια συναυλία στις 6 Οκτωβρίου 2016 στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, όπου παρουσίασα αναδρομικά όλους τους κύκλους τραγουδιών μου, τα παλαιότερα τραγούδια από τον δίσκο Στην Άκρη Των Παραμυθιών (2008) και όλα τα πιο φρέσκα και δισκογραφικά ανέκδοτα.

Υπάρχει πρόβλημα χρηματοδότησης των δισκογραφικών παραγωγών αυτή την εξαιρετικά δύσκολη οικονομικά εποχή. Και οι χορηγοί που κάποτε ανθούσαν, έχουν περιοριστεί πάρα πολύ τελευταία. Δεν έχω πάντως καθόλου άγχος συχνής δισκογραφικής παρουσίας. Αφήνω τα έργα να επωάζονται και να «ψήνονται» σε ζωντανές συναυλίες· και κάποια στιγμή που ολοκληρώνεται το ψήσιμο και η ωρίμανση, θα βγουν από τον «φούρνο» προς δισκογραφική κατανάλωση. Θέλω να δουν το φως στη (δισκογραφική) ώρα τους με κανονικό τοκετό, όταν έρθει το πλήρωμα του χρόνου, και να μην τα γεννήσω με καισαρική πριν από την ώρα τους!

Συζητώντας με τον (γιατρό και συνθέτη) Θανάση Δρίτσα, μέρος 1 (2008)

Πάνε πλέον 12 χρόνια από τον Οκτώβριο του 2008, όταν πρωτογνώρισα τον Θανάση Δρίτσα. Όχι όμως με την ιδιότητα του επιφανούς καρδιολόγου, όπως ίσως τον ξέρουν οι περισσότεροι (σήμερα είναι Αναπληρωτής Διευθυντής στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, στο Τμήμα Αναιμάκτων Διαγνωστικών Τεχνικών), αλλά ως συνθέτη –με αφορμή το 6ο του τότε άλμπουμ Στην Άκρη Των Παραμυθιών: Τραγούδια Και Εύθραυστοι Ήχοι Για Φωνή Και Πιάνο (Protasis Music).

Στον καφέ που κανονίσαμε στο θρυλικό ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία (το οποίο ζει πλέον το δικό του τέλος εποχής, αφού οι τύχες του περνούν σε αραβικό επιχειρηματικό όμιλο με έδρα το Κατάρ), μου δόθηκε η ευκαιρία να διαπιστώσω ότι ο Δρίτσας είναι άνθρωπος με κυκλική παιδεία και εύρος ενδιαφερόντων: ένα ανήσυχο πνεύμα, εμφορούμενο από σπάνιο για την εποχή μας ουμανισμό. Και έτσι παραμένει, όπως εύκολα μπορείτε να διαπιστώσετε και παρακολουθώντας την τακτική του αρθρογραφία (κυρίως στην Athens Voice) ή τις αναρτήσεις στο προφίλ του στο Facebook. 

Η κουβέντα που κάναμε το 2008 στη Μεγάλη Βρετανία δημοσιεύτηκε στο τότε Avopolis Greek και αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις. Έκτοτε συναντηθήκαμε με τον Θανάση Δρίτσα κι άλλες φορές: το 2009 τον καλέσαμε με τον Στυλιανό Τζιρίτα στην πρώτη ραδιοφωνική εκδοχή της Συχνοτικής Συμπεριφοράς στους 105,5 Στο Κόκκινο –ήταν μια σπαρταριστή εκπομπή, με πολύ γέλιο– το 2017 ξανακάναμε μια συνέντευξη για τον Τύπο (με αφορμή τα μουσικά μεσημέρια τα οποία έστηνε στο Ωνάσειο) και το 2019 ξανάρθε στο ράδιο, στη δεύτερη εκδοχή της Συχνοτικής Συμπεριφοράς, με αφορμή το άλμπουμ A Portrait In Three Colors.

Τις ραδιοφωνικές μας εκπομπές δυστυχώς δεν τις έχω κάπου, αν κι αυτή του 2019 έχει σίγουρα σωθεί στο αρχείο που ετοιμάζει το Κόκκινο και θα είναι έτσι διαθέσιμη στο άμεσο μέλλον για το κοινό. Η συνέντευξη του 2017 θα αναδημοσιευτεί σύντομα κι εδώ, ως μέρος 2 των συνομιλιών μας με τον Θανάση Δρίτσα.

Ως τώρα δεν μας είχατε συνηθίσει σε δισκογραφικές επισκέψεις με τραγούδια, οι προηγούμενες δουλειές σας ήταν ορχηστρικής κυρίως μουσικής...

Ναι, είναι η πρώτη φορά που κάνω έναν κύκλο τραγουδιών. Βέβαια τα τραγούδια αυτά έχουν ζυμωθεί εδώ και αρκετά χρόνια κι έχουν παρουσιαστεί σε πολλές συναυλίες, με πιο αντιπροσωπευτική αυτή στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, πέρυσι τον Μάιο. Εκεί παρουσιάστηκε ένας πλήρης κύκλος, από τον οποίον επιλέχθηκαν τώρα κάποια ώστε να δημιουργηθεί το άλμπουμ Στην Άκρη Των Παραμυθιών.

Έως και πόσα χρόνια πίσω φτάνει δηλαδή η αρχική δημιουργία των τραγουδιών αυτών;

Κάποια από αυτά τα τραγούδια, κανα-δυο, αριθμούν ήδη γύρω στα 20 χρόνια. Τα περισσότερα έχουν όμως γραφτεί στο διάστημα 2004-2008. 

Συμπίπτει αυτό το διάστημα με τη γνωριμία σας με τον Χρήστο Μπουλώτη; Από ότι έχω καταλάβει, ο ρόλος του υπήρξε καταλυτικός για τη δημιουργία του Στην Άκρη Των Παραμυθιών...

Ο Χρήστος υπήρξε πράγματι καταλύτης. Ξέρω λιγότερα για τη δουλειά του ως αρχαιολόγου, εκτιμώ όμως πολύ τα παραμύθια του. Ο λόγος του δεν είναι ο συγγραφικός λόγος κάποιου ας πούμε ο οποίος διηγείται μια ιστορία. Τα παραμύθια του Μπουλώτη είναι ποιητικά, έχουν ένα λυρικό/ποιητικό στοιχείο, γι’ αυτό και πολλές φορές ακόμα και τα πεζά του «τραγουδάνε». 

Τον Χρήστο τον γνώρισα μέσα από τα παραμύθια του. Κάποια λοιπόν στιγμή του είπα πως μου αρέσουν πολύ, γιατί βγάζουν κάτι το μουσικό· και τον ρώτησα μήπως έχει γράψει και τίποτα στίχους. Και μου λέει είναι μεγάλη σύμπτωση, γιατί έχω κάνει μια συλλογή ονόματι Του Έρωτα Και Των Παραμυθιών, «θα ’θελες να δεις αν σε ενδιαφέρει κάτι;». Και όταν τα είδα ήταν κάτι σαν αποκάλυψη, ήταν σαν να συνάντησε ο ένας τον άλλον. Ένιωσα όπως όταν πράγματα κοιμούνται στο υποσυνείδητό μας, περιμένοντας ένα ερέθισμα για να ξυπνήσουν: σαν να περιμένανε τα τραγούδια αυτά τη συνάντησή μου με τον Μπουλώτη. Υπάρχει κι άλλο υλικό, σκέφτομαι ήδη να συμπεριλάβω κι άλλα σε κάποια επόμενη δισκογραφική δουλειά.

Με την Αθηνά Δημητρακοπούλου πώς προέκυψε η συνεργασία; Είχε χαθεί νομίζω από το προσκήνιο μετά τον δίσκο που έβγαλε το 2006, το Κέρασμα...

Ήταν μεγάλη τύχη κι αυτή η συνεργασία. Έχουμε κάνει πολλές συναυλίες με την Αθηνά πριν από αυτόν τον δίσκο και υπάρχει εξαιρετική χημεία. Είναι ένα παιδί εξαιρετικό ως ποιότητα ανθρώπου, που μπαίνει μέσα στα τραγούδια με όλη της την ψυχή. 

Δεν είναι μόνο το καλό της background στην κλασική παιδεία, είναι και που θέλει να μαθαίνει τόσα πράγματα για τον συνθέτη, τον ποιητή, το κλίμα του τραγουδιού –και φροντίζω να της δίνω και μια ελευθερία ώστε να εκφράσει και δικά της πράγματα τραγουδώντας. Μου αρέσει οι άνθρωποι οι οποίοι παίζουν μαζί μου να έχουν μια τέτοια ελευθερία πάνω στις συνθέσεις μου, γιατί πιστεύω πολύ στον αυτοσχεδιασμό, θεωρώ πως είναι η χρυσή μου πλευρά. 

Πού θα εντοπίζατε την απαρχή αυτής της αγάπης σας για τον αυτοσχεδιασμό; 

Από παιδί είχα μεγάλη αγάπη για τον Keith Jarrett και την πλευρά αυτή της τζαζ, την οποία λατρεύω. Ήταν μεγάλο έναυσμα για μένα ο Jarrett, με είχε καθηλώσει το Κοντσέρτο στην Κολονία (1975), τον θεωρώ έναν δίσκο-μνημείο. Ο Jarrett λοιπόν στοίχειωσε τη σχέση μου με το πιάνο και τον αυτοσχεδιασμό και μου άρεσε έτσι πάντοτε πολύ η ιδέα του να είμαι με ένα πιάνο. Γι’ αυτό ήθελα και να κάνω έτσι λιτά το Στην Άκρη Των Παραμυθιών, μόνο για φωνή και πιάνο, παρ' όλο που ξέρω πόσο δύσκολο είναι να αναδειχθεί ένα τραγούδι έτσι. Οι πλούσιες ενορχηστρώσεις πάντα βοηθάνε, τόσο όμως στις επιστήμες όσο και στις τέχνες η απλότητα έχει μια διαφορετική χάρη, αν επιτευχθεί. 

Ξέρεις, πολλοί μουσικοί με κλασική παιδεία δεν μπορούν να αυτοσχεδιάσουν· η παρτιτούρα αποτελεί και φυλακή. Για μένα η παρτιτούρα δεν είναι παρά ένας μπούσουλας, από εκεί και πέρα το έργο μου ξεφεύγει πάντα από αυτήν. 

Πέρα από τον Jarrett, ποιους άλλους θα αναφέρατε ως βασικές σας επιρροές;

Η άλλη μεγάλη πηγή ήταν για μένα ο Μάνος Χατζιδάκις. Τον θεωρώ ένα είδος αρχαίου σοφού. Δεν ήταν απλώς ένας συνθέτης, ήταν επίσης και φιλόσοφος και επέβαλλε μια αισθητική σε ό,τι κι αν έκανε, όπου κι αν ανακατεύτηκε. Θαύμαζα το ότι ήταν ένας άνθρωπος της διαρκούς επανάστασης, ο οποίος δεν άνηκε πουθενά. Από τα έργα του θεωρώ ως κορυφή τον Μεγάλο Ερωτικό (1972). 

Από εκεί και πέρα μελέτησα πολύ και τα νέα ρεύματα στη μουσική του 20ου αιώνα, από τα οποία με ενδιέφερε πολύ ο μινιμαλισμός. Ο Philip Glass είναι ένα όνομα-αναφορά, κι ας εξελίχθηκε πολύ εμπορικά τελευταία. Τρέφω επίσης μεγάλη αγάπη για τη μουσική του Γιάννη Κωνσταντινίδη (ή Κώστα Γιαννίδη), για τον οποίον λίγοι ξέρουν ότι ήταν ένας εξαιρετικός πιανίστας. Το γράψιμό του για πιάνο ήταν ανεπανάληπτο, όπως και ο τρόπος με τον οποίον συνόδευε. Λίγοι πιανίστες ξέρουν να το κάνουν αυτό, χωρίς να θάβει το πιάνο τη φωνή ή το αντίθετο, ο Γιώργος Χατζηνάσιος π.χ. είναι σπουδαίος σε αυτό. 

Πιτσιρικάς αγάπησα επίσης πολύ τον Μπετόβεν, καθώς η μουσική του ήταν δυνατή και επαναστατική, όπως και τα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη –όχι όμως και το συμφωνικό του έργο. Ίσως να με διαψεύσει ο χρόνος, ο μεγαλύτερος κριτής, αλλά θεωρώ ότι, αν δεν ήταν πολιτικό πρόσωπο, δεν θα τύχαινε προβολής αυτή η πλευρά της δημιουργίας του. Τα τραγούδια του, όμως, είναι πράγματι καταπληκτικά. Αλλά αγάπησα και τους Γάλλους ιμπρεσιονιστές, τον Κλωντ Ντεμπισί και τον Μωρίς Ραβέλ. Μεγαλώνοντας, επίσης, ανακάλυψα και τον Μότσαρτ. 

Φοβάστε τους ανθρώπους οι οποίοι δεν διαβάζουν παραμύθια; 

Τους φοβάμαι, ναι. Φοβάμαι όσους ανθρώπους φοβούνται το όνειρο στη ζωή τους ή το να παραδοθούν στις εμπειρίες. Τους θεωρώ κάτι σαν ζωντανούς-νεκρούς. Εμείς οι γιατροί ορίζουμε ως ζωντανό ένα πλάσμα που αναπνέει και χτυπάει η καρδιά του. Κι όμως, αν δεν εκτεθεί ο άνθρωπος στην εμπειρία, στη στιγμή, αν δεν μπορεί να κάνει ανιδιοτελή πράγματα, τότε ζει ως φάντασμα. 

Χρόνια πριν, προτού το Άγιο Όρος γίνει γκλαμουριά, ένας αγιορείτης μοναχός μου είχε πει ότι στη ζωή, όποιος θέλει να έχει ισορροπία, πρέπει να έχει ένα χειροτέχνημα κι ένα διακόνημα. Το διακόνημα μπορεί και να σε έχουν βάλει να το κάνεις, το χειροτέχνημα όμως είναι κάτι το ανιδιοτελές. Από μια τέτοια άποψη, θεωρώ πολύ σημαντικό που η καθημερινή μου δουλειά ως γιατρού μου εξασφαλίζει ένα εισόδημα το οποίο απελευθερώνει τη μουσική μου από την ανάγκη του να είναι χρηστική: με ενδιαφέρει να ακουστεί, να διαδοθεί ή και να πουλήσει –δεν περιφρονώ το χρήμα· όχι όμως το να την ξεπουλήσω για αυτόν τον σκοπό. 

Δεν σας τρώει όμως πολύ χρόνο η ιατρική; Γιατί δεν είστε απλά ένας γιατρός, το βιογραφικό σας είναι αυτό ενός διαπρεπή επιστήμονα στην καρδιολογία...

Οπωσδήποτε μου τρώει. Δεν ξέρω, βρίσκω τις μαγικές ώρες μάλλον. Εκείνες όπου έχουμε μαγικές συναντήσεις με τον εαυτό μας. Υπάρχουν πράγματα τα οποία ωριμάζουν μέσα μας χρόνια και χρόνια μέχρι που έρχεται η κατάλληλη στιγμή και ξεπηδάνε. Η αλήθεια πάντως είναι ότι ευρύτερο κοινό ξέρει τη δουλειά μου στη μουσικοθεραπεία (και γενικότερα την τέχνη ως μέσο θεραπείας), παρά την πλευρά μου ως συνθέτη.

Τα παραμύθια, αν δεν κάνω λάθος, έχουν και μία σχέση με το επιστημονικό σας έργο, καθώς έχουν κι αυτά χρησιμοποιηθεί, όπως και η μουσική, για θεραπευτικούς σκοπούς...

Ναι, η αφήγηση πράγματι χρησιμοποιείται, καθώς παρηγορεί. Κατά έναν ανεξήγητο τρόπο, οι άνθρωποι προσηλώνονται σε όποιον λέει μια ιστορία. Κι εγώ τελευταία δουλεύω πολύ πάνω σε αυτό, κάνω μουσική για αφήγηση μαζί με τον Στέλιο τον Πελασγό, ιστορητή-αφηγητή και χαρισματικό γενικά άνθρωπο. Ετοιμάζουμε έναν δίσκο που θα λέγεται Μεταλλαγμένα Παραμύθια, πρόκειται για μια εισβολή της τεχνολογίας στο δάσος των παραμυθιών, από την οποία προκύπτουν τρελά αποτελέσματα. 

Ο παρών βέβαια δίσκος, το Στην Άκρη Των Παραμυθιών, δεν έχει να κάνει με παραμύθια για παιδιά, ασχολείται με την παραμυθένια πλευρά της ζωής. Αν ο άνθρωπος χάσει το παράθυρο στο όνειρο κινδυνεύει να αρρωστήσει –κάποια στιγμή και σωματικά. Άλλωστε ο όρος «ψυχοσωματικός», είναι λάθος: όλα τα νοσήματα είναι ψυχοσωματικά, γιατί δεν υπάρχει περίπτωση να αρρωστήσεις από ένα π.χ. σωματικό νόσημα και να μην επηρεαστεί η ψυχή σου ή και το αντίστροφο.

Συμφωνείτε πάντως στο ότι υπάρχει από αρκετούς μια προκατάληψη απέναντι στη μουσικοθεραπεία, την οποία μάλλον βιάζονται να συσχετίσουν με κάτι το new age; 

Ισχύει, πράγματι, γιατί έχει δοθεί μια τέτοια εμπορική πλευρά, που πρέπει να μας κάνει συγκρατημένους. Πρώτα-πρώτα, χρειάζεται να επισημανθεί ότι η μουσικοθεραπεία είναι μια επιστήμη στην οποία πρέπει να εκπαιδευτεί κανείς και ότι δεν σχετίζεται με το να κάθεσαι και να ακούς CD με new age μουσική για χαλάρωση, τα οποία πουλήθηκαν κατά κόρο στην Αμερική. 

Ο Μότσαρτ έχει επίσης χρησιμοποιηθεί πολύ για τέτοιους σκοπούς, υπάρχουν π.χ. CD με συνθέσεις του για μωρά ή κατά του στρες και της κατάθλιψης. Η μουσική του έχει πράγματι μια μαγική απλότητα, που την καθιστά εύληπτη στο μέσο αυτί, παράλληλα όμως διατηρεί και μια τρομερή αρχιτεκτονικότητα: από πλευράς κατασκευής είναι όσο τέλεια είναι π.χ. και ο Παρθενώνας. Δεν είναι απλοϊκός ο Μότσαρτ και κακώς μεταχειρίζεται κατά τον παραπάνω τρόπο. 

Αν κι εσείς αποτελείτε εμφανώς εξαίρεση, συμμερίζεστε το διαδεδομένο στερεότυπο που θέλει τους γιατρούς να είναι τόσο εξειδικευμένοι ώστε να μην έχουν τελικά κανένα άλλο ενδιαφέρον;

Νομίζω ότι οι άνθρωποι γεννιούνται ως προς τις κλίσεις και τις τάσεις τους. Όσο κι αν προσπαθήσεις μετά να το διώξεις, αν έχεις αυτό το «μικρόβιο» δεν θα μπορέσεις ποτέ να το αποβάλλεις. Δυστυχώς, πάντως, είμαι απογοητευμένος από την πλειονότητα των νεότερων γιατρών –πάντοτε βέβαια υπάρχουν εξαιρέσεις– γιατί έχουν μια τεχνοκρατική κατεύθυνση και μια μηχανιστική αντιμετώπιση, όχι μόνο για τον άρρωστο, αλλά και για τη ζωή. 

Πολλοί παλιοί, ας πούμε, προτάσσανε το ανθρωπιστικό και ήταν άρχοντες και προς τους αρρώστους και προς τη ζωή· γι’ αυτό και υπήρξαν γιατροί π.χ. οι οποίοι ήταν και σπουδαίοι λογοτέχνες, όπως ο Γιώργος Χειμωνάς. Τώρα το επίπεδο είναι μικροαστικό και κυριαρχεί μια νοοτροπία του πώς θα τα 'κονομήσουμε πιο γρήγορα. Δυστυχώς, όμως, αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην ιατρική, έχει να κάνει με τη μετριοκρατία η οποία κυριαρχεί στη νεοελληνική πραγματικότητα. 

Τι περιλαμβάνουν τα επόμενα σχέδιά σας; 

Είμαι καλεσμένος σε ένα σπουδαίο συνέδριο στη Βιέννη 16 με 19 Νοεμβρίου, όπου θα παίξω κιόλας, αυτοσχεδιασμούς σε πιάνο με παράλληλη προβολή φωτογραφιών. Λέγεται Mozart And Science και θα συγκεντρώσει πολλούς από τους σπουδαιότερους διεθνώς ανθρώπους στον χώρο της μουσικοθεραπείας. Στη συνέχεια, στις 12 Ιανουαρίου 2009, παρουσιάζω στον Παρνασσό τα Μεταλλαγμένα Παραμύθια με τον Στέλιο τον Πελασγό, το οποίο όπως είπα παραπάνω θα δισκογραφηθεί κιόλας.