Ένας τολμηρός και ωραίος εγχώριος δίσκος, που δυστυχώς πήγε χαμένος στα δύσκολα χρόνια της οικονομικής κρίσης και της αναστάτωσης των μνημονίων, ήταν το «Ομήρου Οδύσσεια» του Νεκτάριου Καραντζή, με ερμηνεύτρια τη Σαβίνα Γιαννάτου (2011).
Δύσκολο το εγχείρημα, ίσως όχι απολύτως επιτυχημένο, μα με πολλά όμορφα σημεία, που ανέδειξαν το αγαπημένο έπος της αρχαιότητας υπό ένα διαφορετικό φως. Παλιά που έκανα ραδιόφωνο, μάλιστα, έπαιζα τακτικά το "Άνδρα Μοι Έννεπε", που μπορείτε να απολαύσετε στον σύνδεσμο στο τέλος της ανάρτησης.
Τότε, πάντως, τον Ιανουάριο του 2011, δόθηκε η ευκαιρία να στήσουμε μια κοινή συνέντευξη με τον Καραντζή και τη Γιαννάτου, η οποία δημοσιεύτηκε έπειτα στο περιοδικό Ήχος. Τώρα, λοιπόν, παρότι δεν με ικανοποιεί παρά σε λίγα σημεία, αναδημοσιεύεται κι εδώ, για πρώτη φορά στο ίντερνετ –με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.
* οι χρησιμοποιούμενες φωτογραφίες παραχωρήθηκαν για το δημοσίευμα από τη Lyra, με αυτήν της Γιαννάτου να ανήκει στον Marco De Luca
Κύριε Καραντζή, κατάγεστε από την Ιθάκη. Εσείς είχατε την αρχική σύλληψη της μελοποίησης αποσπασμάτων από την «Οδύσσεια»; Ή σας προσέγγισαν με την ιδέα, ακριβώς λόγω αυτής της καταγωγής;
Η αρχική ιδέα ανήκει στον στιχουργό και Θιακό στην καταγωγή Μιχάλη Μπουρμπούλη και στην Αέναο Πλεύση, μία δραστήρια παρέα φίλων από το νησί. Η Αένος Πλεύσις είχε κατά νου μία δισκογραφική παραγωγή, ο Μπουρμπούλης έριξε την ιδέα για τη μελοποίηση αποσπασμάτων του ομηρικού κειμένου και ο Δήμος Ιθάκης ανέλαβε την οικονομική στήριξη του όλου εγχειρήματος.
Με τους Terra Incognita έχετε καταθέσει τρεις δίσκους που αναζητούν μια νέα μουσική έκφραση, κάπου μεταξύ τζαζ και κλασικής μουσικής. Πόσο σας βοήθησε αυτή η εμπειρία στη μελοποίηση της «Οδύσσειας»;
Κάθε μουσικός, σε κάθε νέο του βήμα, θέτει καινούριους στόχους αποφεύγοντας επαναλήψεις, εύκολες λύσεις και μανιερισμούς. Κάθε νέο βήμα, όμως, προετοιμάζεται και στηρίζεται σε ολόκληρη την προηγούμενη εμπειρία. Πρόκειται δηλαδή για μια κλιμακωτή διαδρομή, όπου κανείς αποκτά σταδιακά τον έλεγχο του υλικού του και αφομοιώνει επιρροές. Μαθαίνεις να ακούς καλύτερα και να εμπιστεύεσαι το ένστικτό σου, σε μια πορεία όπου προσπαθείς να αρθρώσεις έναν προσωπικό, αλλά και απόλυτα κατανοητό μουσικό λόγο.
Εσείς, κυρία Γιαννάτου, σε ποια πλευρά της τραγουδιστικής σας εμπειρίας βασιστήκατε περισσότερο ως ερμηνεύτρια της «Οδύσσειας»; Σε εκείνη λ.χ. των Primavera ή του δίσκου «Πάω Να Πω Στο Σύννεφο» (2002); Ή σε αυτήν που εκπροσωπείται στο πιο πρόσφατο άλμπουμ «Μουσική Δωματίων» (2007);
Ο τρόπος που τραγουδάω με τους Primavera δεν έχει τόσα κοινά με το «Πάω Να Πω Στο Σύννεφο». Στα τραγούδια αυτά του Μάνου Χατζιδάκι τραγούδησα όπως έχω τραγουδήσει το υλικό της Λένας Πλάτωνος, του Μιχάλη Γρηγορίου και όσων συνθετών θεωρούμε «έντεχνους». Εκεί λοιπόν βασίστηκα και στην «Οδύσσεια»: στον έντεχνο τρόπο. Αυτό μου υπαγόρευε άλλωστε και η μελοποίηση.
Από την εμπειρία σας στη δισκογραφία, θεωρείτε ότι το όνομά σας λειτουργεί και ως ένας πρέσβης, που θα φέρει ενδεχομένως τον συγκεκριμένο δίσκο σε ένα ευρύτερο κοινό; Ή πιστεύετε ότι η δουλειά θα είχε ούτως ή άλλως μια συγκεκριμένη απήχηση;
Όσοι ακροατές ξέρουν εμένα και όχι τον Νεκτάριο, θα μπορούσαν να ακούσουν (ή να μην ακούσουν) τον δίσκο γι' αυτόν τον λόγο. Σίγουρα, όμως, υπάρχουν και ακροατές οι οποίοι έτσι κι αλλιώς θα ενδιαφερόντουσαν για τη μελοποίηση της «Οδύσσειας» –επειδή γνωρίζουν κι αγαπούν το κείμενο.
Έχετε υπόψη τα έργα που έχουν κατατεθεί πάνω στην αρχαία ελληνική μουσική –εγχώριες και διεθνείς εκδόσεις; Σας έδωσαν κάποια παραδείγματα προς αποφυγή για το συγκεκριμένο εγχείρημα;
Ν.Κ.: Από την πρώτη στιγμή ήξερα ότι δεν θα έκανα μια «πιστή» αναπαράσταση της αρχαίας ελληνικής μουσικής –ακόμα κι αν το ήθελα, δεν θα μπορούσα. Ξέρουμε πολύ λίγα για την αρχαία ελληνική μουσική και εγώ, μη όντας εθνομουσικολόγος, ακόμα λιγότερα. Επίσης δεν ήθελα ο συνδυασμός συμφωνικών και παραδοσιακών οργάνων να μείνει σε ένα επιφανειακό, τουριστικό επίπεδο. Σε ένα έθνικ χαμηλών λιπαρών, δηλαδή...
Σ.Γ.: Έχω υπόψη μου κάποια ελληνικά και διεθνή έργα: μερικά είναι ενδιαφέροντα, κάποια άλλα κιτς. Δεν ξέρω αν έδωσε κανείς παραδείγματα προς αποφυγήν στον Νεκτάριο, εγώ τραγούδησα πάντως ό,τι ήταν γραμμένο, με τον τρόπο που συνήθως τραγουδάω. Και νομίζω ότι η επιλογή μου από τον Νεκτάριο έγινε γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο.
Αλήθεια, τι επαφή είχατε με τον Όμηρο και το έργο του πριν τον συγκεκριμένο δίσκο; Άλλαξαν πράγματα στην αντίληψή σας για εκείνον, καθώς φτιάχνατε το άλμπουμ;
Ν.Κ.: Ως Θιακός, είχα την «Οδύσσεια» στη βιβλιοθήκη μου. Μετά την ανάθεση διάβασα αρκετά αποσπάσματα στην προσπάθεια να ξεκλειδώσω τη μελωδικότητα και τη μουσικότητα του αρχαίου κειμένου. Τότε συνειδητοποίησα ότι, σε κάποιον βαθμό, θεωρούσα το ομηρικό κείμενο σαν μέρος μιας διδακτέας ύλης –μια σχολική αντιμετώπιση δηλαδή– και όχι σαν ό,τι πραγματικά είναι: ποίηση και μάλιστα του υψηλότερου επιπέδου.
Σ.Γ.: Η επαφή μου με την «Οδύσσεια» είχε να κάνει κυρίως με το σχολείο, την έβλεπα τότε σαν ένα ωραίο παραμύθι. Στη συνέχεια, διάβασα αρκετές αναφορές στο έργο –κυρίως σε βιβλία τα οποία αναλύουν τη μυθολογία– αλλά ποτέ το ίδιο το κείμενο. Δεν μπορώ να πω ότι άλλαξε κάτι στην αντίληψή μου με τον δίσκο. Ο Νεκτάριος, μουσικά, δεν κινήθηκε σε απρόβλεπτους δρόμους.
Κύριε Καραντζή, αντιλαμβάνομαι το έργο που καταθέσατε ως μια επιτυχημένη διάδραση μεταξύ της Δυτικής λόγιας παράδοσης και μιας ευρύτερης ελληνικότητας. Εμπνευστήκατε από το δημοτικό τραγούδι ως προς αυτήν την προσέγγιση;
Ήταν επιλογή μου η «Οδύσσεια» να έχει σαφή γεωγραφικό προσδιορισμό, μεσογειακό και ελληνικό. Ο προφανής –αλλά όχι και μοναδικός, βέβαια– τρόπος ήταν ενορχηστρωτικά, με τη χρήση παραδοσιακών οργάνων όπως καβάλ, σαντούρι και ούτι και με τη χρήση επίσης των τρόπων (αφού η παραδοσιακή μουσική είναι τροπική).
Οι τρόποι, όμως, χρησιμοποιούνται κι αλλού, με διαφορετική ματιά. Τρόπους συναντάμε π.χ. και στην πολυφωνία της Αναγέννησης, στη σύγχρονη κλασική (Ολιβιέ Μεσσιάν), όπως επίσης και στην τζαζ. Έτσι υπάρχει ένας κοινός τόπος όπου η παραδοσιακή μουσική μπορεί να συνδιαλλαγεί με άλλα είδη.
Όποιος αναρωτιέται για το τι σημαίνει ελληνική μουσική, πού θα πρέπει να ανατρέξει;
Ν.Κ.: Το τι σημαίνει ελληνική μουσική (με την ευρεία και όχι με τη στενή γεωγραφική έννοια) είναι μια μεγάλη και ενδιαφέρουσα συζήτηση, στην οποία πρέπει να υπάρχουν ενστάσεις, διαφοροποιήσεις και αντιρρήσεις. Σίγουρα η πληθώρα των παραδοσιακών ιδιωμάτων αποτελεί έναν αστείρευτο πλούτο ομορφιάς.
Ίσως, όμως, για να κατανοήσουμε καλύτερα τι σημαίνει ελληνική μουσική θα πρέπει να δούμε και πέρα από αυτήν. Υπάρχει η Λογοτεχνία και η Ποίηση, η Αρχιτεκτονική και η Ζωγραφική, η Φιλοσοφία και η Ιστορία, που μπορούν να μας διαφωτίσουν το ίδιο ή και περισσότερο. Σε κάθε μουσικό, τα ερεθίσματα αυτά θα αποτελέσουν τη βάση ή τον καταλύτη εκείνον από όπου θα προκύψει το νέο υλικό, οι καινούριες τάσεις, τα νέα χρώματα. Εκεί νομίζω ότι βρίσκεται και το μεγάλο στοίχημα: στο πώς η γνώση του παρελθόντος θα μας δώσει ώθηση για νέα δημιουργία.
Σ.Γ.: Έχουν διασωθεί αποσπάσματα από μελωδίες αρχαίων ύμνων, όμως αμφισβητείται η ορθότητα της καταγραφής τους ή ο τρόπος με τον οποίον θα έπρεπε να ερμηνεύονται. Δεν έχω ασχοληθεί με αυτό το είδος για να ξέρω πού είναι σωστό να ανατρέξει κανείς: όπως μελετάμε την αρχαία γλώσσα ή την ιστορία, έτσι θα πρέπει να ψάχνουμε και την αρχαία μουσική, μόνο αυτό μπορώ να πω.
Τώρα, αν μιλάμε για την ελληνική μουσική γενικά, σίγουρα στο παραδοσιακό και στο ρεμπέτικο τραγούδι, στη βυζαντινή μουσική και στο πώς τέτοια είδη επηρέασαν και επηρεάζουν όλη τη μουσική δημιουργικότητα στην Ελλάδα.
