Μια κριτική μου από το 2017 στο άλμπουμ «Planetarium», καρπό μιας συνεργασίας του Sufjan Stevens με τον Bryce Dessner των National, τον συνθέτη Nico Muhly και τον ντράμερ και παραγωγό James McAlister, την οποία αγνόησε εντελώς η χίπστερ/ίντι κοινότητα. Γνωστή ιστορία, βέβαια, αφού το ίδιο συμβαίνει με οτιδήποτε ξεφεύγει από τη συνήθη αισθητική της –ακόμα κι αν το δημιουργούν μέλη της.
Όπως κι άλλα μου κείμενα της ίδιας περιόδου, η κριτική αυτή πρωτοδημοσιεύτηκε στο Avopolis, του οποίου ήμουν τότε αρχισυντάκτης. Αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.
* η κεντρική φωτογραφία προέρχεται από promo υλικό της εποχής
Τέσσερεις Αμερικανοί μουσικοί, απέναντι στο Ηλιακό μας Σύστημα. Ο Sufjan Stevens, ο ντράμερ και παραγωγός James McAlister (οι δυο τους διατηρούν στενή συνεργασία, άλλωστε), ο γνωστός μας από τους National, Bryce Dessner, και ο συνθέτης σύγχρονης κλασικής μουσικής Nico Muhly.
Τέσσερα χρόνια δουλεύουν μαζί πάνω σε ένα έργο που, αν και παραγγελία (στον Muhly, από το Muziekgebouw Eindhoven της Ολλανδίας), στοχεύει να αποτελέσει κάτι σαν soundtrack για το πλησιέστερο και πιο οικείο στην Ανθρωπότητα κομμάτι από το απέραντο Αχανές του Διαστήματος –αυτήν την ατέρμονη πηγή ελπίδας και φόβων. Έχουν μάλιστα ήδη περιοδεύσει παρουσιάζοντας το Planetarium, με διάφορες ενορχηστρωτικές προσεγγίσεις, δοκιμάζοντας ενώπιον κοινού τις ιδέες τους, πριν τις βάλουν κάτω στο στούντιο. Παίρνοντας συνάμα και τις τελικές αποφάσεις για το πόση ποπ κουλτούρα και πόση κλασική μουσική θα περιέχει εν τέλει ο δίσκος.
Το Planetarium, λοιπόν, το διακρίνει πρωτίστως μια θαυμαστή αίσθηση ισορροπίας. Ο Muhly αναλαμβάνει το γενικό πλαίσιο κι εκείνη την εξίσωση που κάνει τον δίσκο προσβάσιμο τόσο στο κλασικό κοινό το οποίο αναζητεί κάτι «μοντέρνο», όσο και στα πιο ανήσυχα αυτιά του ποπ/ροκ στρατοπέδου, που έχουν βαρεθεί να ασχολούνται με αναβιώσεις και indie νοσταλγίες, αναζητώντας συγκινήσεις πιο «τωρινές». Ο McAlister στέκει ως αδιαφιλονίκητος άρχοντας των κρουστών, μα και υπεύθυνος των πιο ηλεκτρονικών αλληλουχιών· ο Dessner δείχνει τα πτυχία του και την εξοικείωσή του με τον κόσμο των κονσερβατορίων, αξιοποιεί όμως και τη θητεία του στους National, παρέχοντας στα κομμάτια βαρυκόκκαλους ρυθμούς, που, παρά τη ζηλευτή βιρτουοζιτέ τους, δεν ξεχνούν (σχεδόν ποτέ) να είναι προσβάσιμοι. Ο Stevens, τέλος, αναλαμβάνει το τραγούδι. Γενόμενος έτσι κάτι σαν πρέσβης του όλου εγχειρήματος προς τα έξω, αλλά και «ψυχή» του συνάμα, αφού ο ίδιος έγραψε και τους στίχους.
Κι εδώ βρίσκεται ένα πρώτο σημείο ενδιαφέροντος, καθώς είναι γνωστή η στιχουργική δεινότητα του Stevens. Πράγματι, ο Αμερικανός τραγουδοποιός διαλέγει –και διατηρεί, καθόλη τη διάρκεια του άλμπουμ– μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση: δεν στέλνει τη «δράση» εκεί έξω, εξιστορώντας ταξίδια με την ταχύτητα του φωτός ή μάχες σε μακρινούς γαλαξίες, μα την κρατάει επίγεια. Κι έτσι μπορεί να μας μιλάει τόσο για διαστημικούς επισκέπτες με αδιευκρίνιστες προθέσεις, όσο και για το δέος με το οποίο έχει αντιμετωπίσει το όλο θέμα το είδος μας, φτιάχνοντας θρησκείες, μυθολογίες, αστρολογίες, μα τελικά και επιστήμη. Είναι συχνά παράδοξοι οι στίχοι του Stevens στο Planetarium, καθώς φαίνεται να αποφεύγουν το συγκεκριμένο (μερικές φορές με άγαρμπους, κάπως απογοητευτικούς τρόπους). Θίγουν όμως διάφορα ενδιαφέροντα πράγματα στη ροή τους, κινητοποιούν τη σκέψη και διατηρούν στο κέντρο των πάντων τον Άνθρωπο.
Ένα πρώτο δείγμα γραφής του δίσκου, το "Saturn", μάλλον απογοήτευσε τους «σοβαρούς» φίλους του Sufjan Stevens (υποθέτω και των National), καθώς το τελευταίο πράγμα που μάλλον φαντάζονταν ήταν τον δημιουργό του Carrie & Lowell να χάνεται στο auto tune και σε μη σοφιστικέ ηλεκτρονικά, διηγούμενος κάτι απροσδιόριστα περί βαμπιρικών πλασμάτων κτλ.
Για μένα, αντιθέτως, είναι το κομμάτι που πρέπει οπωσδήποτε να ακούσετε προκειμένου να κατανοήσετε –πέρα από τη λαϊκή χοντροκοπιά που εκ φύσεως κουβαλά η διάκριση μου αρέσει/δεν μου αρέσει– γιατί στην ιδέα του Planetarium δεν έλειψε το χιούμορ και γιατί όλοι οι εμπλεκόμενοι το αντιμετώπισαν ως μια ευκαιρία να ξεφύγουν από όσα ξέραμε (και ενδεχομένως περιμέναμε) από εκείνους.
Άλλωστε το "Saturn" μόνο ως μοναχική παρουσία δεν πρέπει να θεωρηθεί, αφού υπάρχει κι ένα κλασικό ρομάντσο επιστημονικής φαντασίας για χάρη της Αφροδίτης που μοιάζει σαν σύνθεση της Björk με τον Thom Yorke στα φωνητικά, αλλά και μια εφτάλεπτη σουίτα αφιερωμένη στον Δία, την οποία θα μπορούσαν να είχαν σκαρώσει οι Daft Punk με τον Julian Casablancas, αν είχαν συνεχίσει όσα ξεκίνησαν στο "Instant Crush" προσθέτοντας στο παιχνίδι και μια ορχήστρα. Αλλού, πάλι, αναλαμβάνουν τα έγχορδα, όπως λ.χ. στο διαμαντάκι baroque pop αισθητικής "Pluto", στο οποίο νομίζω θα γίνονταν μεγάλα θαύματα αν το ρεμίξαραν οι Pet Shop Boys.
Ναι, με 75 λεπτά διάρκειας το Planetarium έχει και σημεία στα οποία αναμενόμενα σκοντάφτει: όπου λείπει η φωνή και οι στίχοι του Stevens, τα πράγματα δεν πολυλειτουργούν (π.χ. "Black Energy", "Sun"), ενώ η δεκαπεντάλεπτη σύνθεση που αφιερώθηκε στη Γη δεν απέφυγε τη φλυαρία. Αν όμως χάνει το εισιτήριο για τα ξέρω 'γω «σπουδαία» άλμπουμ της δεκαετίας, δεν παύει να αποτελεί μια συγκροτημένη δουλειά, η οποία εξερευνά με ευφυΐα το μεσοδιάστημα μεταξύ λόγιας και ποπ κουλτούρας, ερχόμενη να προτείνει έναν συγκερασμό που δεν ξεχνά να μένει προσβάσιμος και στις πιο αδιάφορες στιγμές. Παράλληλα, δε, διατηρούνται και διάφορες ιντριγκαδόρικες απολήξεις και λοξοδρομήσεις, οι οποίες αναμένεται να ικανοποιήσουν (και) όσους αναζητούν πειραματισμό από τη σύγχρονη μουσική.
Από τα πιο ενδιαφέροντα άλμπουμ που ακούσαμε τα τελευταία χρόνια, λοιπόν. Kι ας μην πέτυχε σε όλα του.
