Μια κριτική μου από την άνοιξη του 2018 στο άλμπουμ «Partir» της Elina Duni, η οποία διήνυσε αρκετά γρήγορα την απόσταση από την Αλβανία στην ECM.
Όπως κι άλλα μου κείμενα της ίδιας περιόδου, η κριτική αυτή πρωτοδημοσιεύτηκε στο Avopolis, του οποίου ήμουν τότε αρχισυντάκτης. Αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.
* η κεντρική φωτογραφία προέρχεται από το υλικό που έδωσε ως promo στον Τύπο η ECM και ανήκει στον Nicolas Masson
Μια φωνή βγαίνει μπροστά και τραγουδά, μόνη ή με λιτή οργανική συνοδεία. Είναι μια συνθήκη αρχαία· ίσως και προϊστορική. Κι όμως, τόση μουσική μετά, εξακολουθεί να γοητεύει, ξεπερνώντας τα σύνορα χωρών, εποχών και πολιτισμών.
Αυτό το διαπολιτισμικό παίζει καίριο ρόλο στην περίπτωση του Partir, ορίζοντας την ίδια την ταυτότητά του, αλλά και το τι πρόκειται να ακούσεις –ακόμα και το πώς θα το ακούσεις: ο τίτλος είναι στα γαλλικά, η τραγουδίστρια προέρχεται από την Αλβανία, η κουλτούρα της διέπεται από τον κεντροευρωπαϊκό κοσμοπολιτισμό της Ελβετίας, τα κομμάτια αποδίδονται σε μια (εντυπωσιακή) πληθώρα γλωσσών.
Βεβαίως, αυτό το «μούλτι-κούλτι» δεν λέει κάτι από μόνο του· εύκολα θα μπορούσε να καταλήξει σε αχταρμά. Όμως η Elina Duni διαθέτει μια φωνή που είναι και εκφραστική, μα και γυμνασμένη. Και δίπλα της έχει μια παραγωγή-εγγύηση, με τη σφραγίδα υπεροχής του Manfred Eicher. Το Partir, λοιπόν, χαρακτηρίζεται από εκπληκτική συνοχή. Οι γλώσσες αλλάζουν με ευφράδεια, τα συμφραζόμενα πηδάνε τους χάρτες, μα εν τέλει αρθρώνεται ένα σύνολο συμπαγές, με ήχο αυτονομημένο μάλιστα από τα όσα προϋποθέτει κανείς από μια ECM κυκλοφορία.
Βεβαίως, η παιδεία της Duni και οι καταβολές της ανήκουν στην ίδια σχολή ευρωπαϊκής τζαζ που απασχολεί συνήθως το label –και αυτά είναι πράγματα από τα οποία δεν ξεφεύγει κανείς εντελώς. Ωστόσο η Duni ξεμακραίνει σε σύγκριση λ.χ. με δουλειές του πρόσφατου παρελθόντος, φτιαγμένες με λογική κουαρτέτου. Εδώ λειτουργεί σόλο και η αίσθηση που σου αφήνει είναι περισσότερο folk, παρά τζαζ, έστω κι αν διατηρείται στο αποτέλεσμα μια ξεκάθαρη λόγια διάσταση: ένα υπέροχα χαρακτηριστικό σημείο είναι το daf το οποίο συνοδεύει το αιγυπτιακής προέλευσης άσμα "Lamma Bada Yatathanna".
Από την άλλη, κάτι παρόμοιο μπορείς να ισχυριστείς και για το άλμπουμ Dallëndyshe του 2015, αλλά και για το Matanë Malit του 2012. Οι διαφορές είναι πράγματι μικρές: εκεί είχες folk υλικό με ECM προσέγγιση, εδώ έχεις μια πιο ανοιχτή παλέτα επιλογών, η οποία αποδίδεται με έναν τρόπο πιο folk, ενταγμένο σε ένα πλαίσιο που δεν θα ξενίσει τον συνήθη αγοραστή του label· είναι θέμα περισσότερο/λιγότερο, πάντως ένα προσεκτικό αυτί δεν θα χάσει τις καίριες αποχρώσεις.
Το Partir δεν φανερώνει λοιπόν αδιέξοδα. Ίσως, όμως, να φανερώνει άγχη, με την έννοια ότι η Duni –ως καλλιτέχνιδα της ECM– είναι ορατή στον ευρωπαϊκό τζαζ Τύπο εδώ και μια εξαετία, όμως κάπου κόλλαγε το πράγμα με το αλβανόγλωσσο υλικό το οποίο πρότεινε. Δεν ξέρω δηλαδή πόσο τυχαίο είναι ότι το Partir περιλαμβάνει μόλις μία πρωτότυπη σύνθεση κι αυτή τραγουδισμένη στα αγγλικά ("Let Us Dive In").
Ίσως, επίσης, το άλμπουμ να παρέχει και το μέτρο με το οποίο πρέπει να αποτιμηθεί. Με την έννοια ότι, ναι, θαυμάζεις διάφορα πράγματα στη φωνητική εκφορά, στην παραγωγή, στις ενορχηστρώσεις, αλλά το αυτί θα σταθεί επανειλημμένα στο αλβανικό δημοτικό "Vaj Si Kenka" και στην εξαιρετική διασκευή του "Amara Terra Mia" του Domenico Modugno. Και δεν ξέρω πόσο τυχαίο είναι που η Duni είναι Αλβανίδα και που, ιστορικά, οι Αλβανοί είχαν τόσα πάρε-δώσε με την Ιταλία.
Θέλω να πω ότι, αταβιστικά, κάτω από τα καντάρια κεντροευρωπαϊκής παιδείας και συστάσεων, τραγουδάει τελικά πιο εκφραστικά εκεί όπου αισθάνεται και πιο οικεία, ενώ αποτυγχάνει λ.χ. να συγκινήσει στο προαναφερόμενο "Let Us Dive In", στη διασκευή του "Je Ne Sais Pas" του Jacques Brel ή στην αντίστοιχη του ελβετικού παραδοσιακού "Schönster Abestärn", όσο «σωστά» κι αν τα προσεγγίζει.
Παραμένει βέβαια το γεγονός μιας καλής δουλειάς, η οποία ίσως να κάνει και το προσδοκώμενο γκελ στον ευρωπαϊκό τζαζ Τύπο. Ο πήχης, ωστόσο, δεν ανεβαίνει για τη Duni. Ίσως μάλιστα να διακυβεύεται κιόλας, όσο απομακρύνεται από τα Βαλκάνια.
