Αθόρυβα, χωρίς φανφάρες, αλλά πολύ αποτελεσματικά, η Κωνσταντία Γουρζή όλο και ανεβαίνει –τόσο ως συνθέτρια, όσο και ως μαέστρος– στο κλασικό τερέν της κεντρικής Ευρώπης, όπου οι απαιτήσεις είναι μεγάλες, όπως και ο συναγωνισμός.
Φέτος, μάλιστα, έγινε η πρώτη γυναίκα που κλήθηκε να διευθύνει το άνοιγμα του διεθνούς φεστιβάλ Grafenegg, που ήταν και το μόνο το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Αυστρία, λόγω κορωνοϊού. Είχε βέβαια την ατυχία να πέσει σε καταρρακτώδη βροχή καθώς παρουσίαζε το δικό της έργο Ypsilon σε παγκόσμια πρεμιέρα, με αποτέλεσμα την ακύρωση της συναυλίας· καλώς εχόντων των πραγμάτων, αναπρογραμματίστηκε για το τέλος Οκτώβρη.
Με αυτήν την αφορμή, το Islands in the Stream αναδημοσιεύει την κουβέντα που κάναμε με τη Γουρζή πίσω στον Ιανουάριο του 2015, με αφορμή την κυκλοφορία του δίσκου Music For Piano And String Quartet στην ECM: μεταξύ άλλων, συζητήσαμε για τον Manfred Eicher, τον Claudio Abbado και τις επαγγελματικές ευκαιρίες που προσφέρει η Γερμανία σε μια κλασική μουσικό, εν συγκρίσει με την Ελλάδα. Η αρχική δημοσίευση της συνέντευξης έγινε στο Avopolis, εδώ παρατίθεται με μικρές, αισθητικής φύσης αλλαγές.
Οι χρησιμοποιούμενες φωτογραφίες προέρχονται από το promo υλικό που δόθηκε στον Τύπο (αντίστοιχα) το 2015 και το 2020.
Με το Music For Piano And String Quartet πραγματοποιείτε ένα δυναμικό ντεμπούτο στη «new series» της ECM –μιας πολύ διακεκριμένης εταιρείας. Τι σας έφερε κοντά της; Και πώς δουλέψατε με τον Manfred Eicher για το συγκεκριμένο υλικό;
Περισσότερο από 10 χρόνια μου είχε γίνει πρόταση από μια γερμανική δισκογραφική εταιρεία να ηχογραφήσω γι' αυτούς ως μαέστρος και ενστικτωδώς τους αρνήθηκα. Το έκανα γιατί θα μου άρεσε να συνεργαστώ με μια εταιρεία που να μου δημιουργεί το αίσθημα ότι βρίσκομαι σε μια μουσική οικογένεια, είτε χάρη στις προσωπικότητες που την αποτελούν, είτε για την οραματική της στάση απέναντι στον ήχο, είτε για τα σύγχρονα μουσικά της πιστεύω. Ονειρευόμουν την ECM! Είναι απόλυτα αντιπροσωπευτική σε ό,τι πίστευα και φανταζόμουν. Κι έκανα αλλεπάλληλες προσπάθειες χρόνων για να συναντήσω τον Manfred Eicher.
Τελικά κάποια στιγμή η πεισματική προσπάθειά μου ευοδώθηκε και τον συνάντησα. Mου έκανε μεγάλη εντύπωση ο τρόπος με τον οποίον άκουγε τη μουσική, αλλά και τα σχόλιά του: μίλαγε σαν να είχε ακούσει τις συνθέσεις χιλιάδες φορές. Αυτό τον καθιστά μοναδικό δισκογραφικό σύντροφο και παραγωγό, γιατί η μουσική ανταλλαγή γίνεται σε ένα πραγματικά βαθύ επίπεδο. Το επόμενο βήμα ήταν ποιες από τις συνθέσεις θα ηχογραφούσαμε και πώς θα αντιπροσώπευαν όλες μαζί ένα ενιαίο ηχητικό concept. Έτσι αποφασίσαμε για τα συγκεκριμένα κομμάτια αυτού του δίσκου.
Σας αγχώνει η βαριά «ταμπέλα» της εταιρείας; Νιώθετε δηλαδή ότι, μαζί με τις δυνατότητες που σας δίνει για προβολή, έρχεται και μια ευθύνη να «πετύχετε» σε έναν βαθμό μεγαλύτερο απ' ότι με τις προηγούμενες δουλειές σας;
Δεν αισθάνομαι κάποιο βάρος. Απεναντίας, αισθάνομαι επιβεβαιωμένη γιατί ο Manfred Eicher είδε εκείνο που διαισθανόμουν, ότι μουσικο-δισκογραφικά ανήκω στην εταιρεία του. Αυτό με χαλαρώνει και με κάνει περισσότερο χαρούμενη, γιατί υπεύθυνη είμαι ούτως ή άλλως.
Τι ακριβώς συνέβη σε εκείνο το κάστρο στη νότια Γαλλία, για το οποίο μιλάτε στις σημειώσεις, οδηγώντας σας στο κομμάτι "Eine Kleine Geschichte";
Βρισκόμουν για λίγες ημέρες διακοπών στο εν λόγω παλιό, αλλά απλά επισκευασμένο κάστρο. Είχα αισθανθεί πολύ οικεία με τον χώρο και τη φύση γύρω από το οίκημα, ακόμη δε περισσότερο με είχε συγκινήσει η λεπτότητα και η ζεστή συμπεριφορά της κυρίας στην οποία ανήκε –έμενε και η ίδια εκεί. Γνώριζε ότι ήμουν μουσικός και μου είχε πει ότι υπήρχε ένα παλιό πιάνο σε ένα δωμάτιο και μπορώ να πάω όποια ώρα θέλω για να παίξω. Έτσι λοιπόν και έκανα!
Μετά από αρκετή ώρα αυτοσχεδιασμού πήρα μια κόλλα πενταγράμμου κι άρχισα να φτιάχνω τη μελωδία της μικρής ιστορίας, η οποία επαναλαμβανόταν· και σε κάθε επανάληψη, πρόσθετα και άλλα στοιχεία. Η μικρή ιστορία είναι ένα σύντομο κομμάτι, της οποίας η μελωδία παραμένει σε κάθε επανάληψη σταθερή στο ύφος της και κάθε νέο στοιχείο που εισέρχεται δεν την επηρεάζει. Στο τέλος συγκλίνει μαζί με άλλα στοιχεία και αφήνει την ενέργεια ανοιχτή· σαν το κομμάτι να συνεχίζεται και μετά το τέλος του παιξίματος.
Το κουαρτέτο αρ. 1 για έγχορδα Israel, πάλι, μας μεταφέρει στο Τελ Αβίβ –πόλη που έχετε επισκεφθεί συχνά και γνωρίζετε. Και ουσιαστικά διηγείστε με τη μουσική την πλευρά της ιστορίας των δικών του απλών ανθρώπων. Φοβάστε πιθανές αντιδράσεις; Στην Ελλάδα, ας πούμε, η πλειονότητα του κόσμου έχει μια σαφή συμπάθεια για τους Παλαιστίνιους σε αυτήν τη διαμάχη...
Μα κι εγώ έχω συμπάθεια για τους Παλαιστίνιους και έχω φίλους και τους μεν και τους δε! Πίσω λοιπόν από αυτήν τη μουσική δεν είναι κρυμμένη κάποια πολιτική συμπάθεια ή συγκεκριμένη πολιτική στάση. Εμπνεύστηκα από τα βλέμματα των ανθρώπων που περπατούσαν στον δρόμο, μια ημέρα που μόλις λίγα μέτρα πιο κάτω είχε σκάσει μια βόμβα· αλλά και από ένα κουαρτέτο εγχόρδων από τη Ρωσία, το οποίο –δύο τετράγωνα παρακάτω– έπαιζε στον δρόμο με εξαιρετική ποιότητα και άκρως συγκινητικά, απλά για να βγάλει λίγα χρήματα. Όλα γινόντουσαν σύγχρονα και συνυπήρχαν.
Ήταν σκηνές απόλυτης έκπληξης, πόνου, μιας ακραίας πραγματικότητας. Μια τέτοια εμπειρία μόνο με μουσική μπορώ να την εκφράσω.
Φύγατε από την Ελλάδα το 1988, διαπρέψατε στο Βερολίνο, ζείτε τελικά στο Μόναχο. Ήταν επαγγελματικοί οι λόγοι που σας ώθησαν να μείνετε στη Γερμανία; Μιας και έχετε κρατήσει επαφή με τα ελληνικά πράγματα, πρέπει να υπάρχει μια πολύ καθαρή εικόνα στο μυαλό σας για το τι μπορεί να πετύχει κανείς εδώ και τι σε μια χώρα σαν τη Γερμανία...
Έφυγα για να σπουδάσω στο Βερολίνο στις 21.10.1987, ημέρα Σάββατο, με ένα εισιτήριο απλής διαδρομής. Όταν τελείωσα τις σπουδές μου είχα ήδη τόσες πολλές μουσικές ασχολίες, τις οποίες δεν θα είχα εκείνη την περίοδο στην Ελλάδα –κι έτσι έμεινα. Το ένα κατόπιν έφερε το άλλο.
Στη Γερμανία εργάζεσαι σκληρά και τις περισσότερες φορές ανταμείβεσαι. Στην Ελλάδα δεν συμβαίνει το ίδιο, θα έλεγα δε ότι συχνά συμβαίνει το αντίθετο. Παρ' όλα αυτά συνεχίζω να πιστεύω στον σωστό Έλληνα και στο Ελληνικό Πνεύμα.
Θα επιστρέφατε στην Ελλάδα, εάν μια μελλοντική κυβέρνηση σας ανέθετε να φτιάξετε πράγματα που δεν πάνε καλά, με βάση τις εμπειρίες σας; Πόσο σενάριο επιστημονικής φαντασίας το βρίσκετε κάτι τέτοιο, με τα νυν δεδομένα του πολιτικού/κοινωνικού μας βίου;
Μου αρέσει που αναφέρεστε σε μελλοντική κυβέρνηση, γιατί και ο ίδιος πιστεύετε μάλλον ότι αυτή δεν πρόκειται να κάνει κάτι τέτοιο! Οι επαγγελματικές μου αποφάσεις και στάσεις απέναντι στην Ελλάδα δεν έχουν υπόβαθρο ούτε πολιτικό, ούτε επιστημονικής φαντασίας. Μια τέτοια πρόταση θα τη συζητούσα, αν τα δεδομένα και οι όροι θα ήταν πρέποντα και σοβαρά.
Είστε και μαέστρος, εκτός από μουσικός. Γιατί κατά τη γνώμη σας βλέπουμε τόσο λίγες γυναίκες στο πόντιουμ, ακόμα και σε εποχές κατά τις οποίες –στη Δύση, τουλάχιστον– υποτίθεται ότι ξεφύγαμε από τέτοια στεγανά;
Ο μαέστρος είναι κι αυτός μουσικός! Μπορεί με το μυαλό μας να έχουμε ξεφύγει από στεγανά, αλλά η πραγματοποίηση όσων σκεφτόμαστε χρειάζεται χρόνο. Υπάρχουν πάντως περισσότερες γυναίκες μαέστροι από ότι πριν από 20, 15, 10 χρόνια. Όμως τα κοινωνικά ταμπού δεν ξεπερνιούνται τόσο γρήγορα.
Μετά την ενοποίηση της Γερμανίας, αναλάβατε τη διεύθυνση της πρώτης Ορχήστρας Νέων Ανατολικού & Δυτικού Βερολίνου. Τι θυμάστε από αυτήν την εμπειρία; Και, πέρα από τον συγκινησιακό παράγοντα, πόσο εύκολο ήταν τελικά να συνυπάρξει σε εκείνα τα πρώτα στάδια το Ανατολικό με το Δυτικό Βερολίνο;
Θυμάμαι ότι είχα πάθει δηλητηρίαση πριν τη δεύτερη συναυλία και τη διεύθυνα άρρωστη. Θυμάμαι τη δυνατή χαρά όλων μας και την ενωτική δύναμη της μουσικής σε αυτήν την ιστορική συνάντηση, η οποία δεν διέκρινε προελεύσεις, γιατί η μουσική δεν άφηνε τέτοιου είδους περιθώρια. Πιστεύω πως ό,τι σκεφθείς και στοχεύσεις, είναι δυνατό. Εύκολο ή δύσκολο; Είναι εύκολο να αναπνέουμε και δύσκολο να εκπνέουμε;
Έχετε επίσης δουλέψει στο πλευρό του Claudio Abbado, στη Φιλαρμονική του Βερολίνου. Ποιο είναι το σημαντικότερο πράγμα που μάθατε κοντά σε έναν τόσο σπουδαίο άνθρωπο της μουσικής;
Έμαθα τη σιωπή, την εμπιστοσύνη που έδειχνε στους μουσικούς και το πώς απογειωνόταν κατά τη διάρκεια της συναυλίας, γιατί ήταν μόνο μέσα στη ροή της μουσικής. Στον δίσκο μου Mουσική Για Πιάνο Και Κουαρτέτο Εγχόρδων του έχω αφιερώσει κι ένα κομμάτι για πιάνο.
Τι πλάνα έχετε για το άμεσο μέλλον; Θα υποστηρίξετε συναυλιακά το Music For Piano And String Quartet ή θα απασχοληθείτε με νέες δημιουργικές ιδέες;
Θα υποστηρίξω φυσικά τον δίσκο, παρούσα σε όποιες πόλεις μπορώ χρονικά να παρευρίσκομαι. Συγχρόνως προετοιμάζω αυτήν την περίοδο (μεταξύ άλλων) τη νέα μου σύνθεση Έρως –παραγγελία της όπερας του Μονάχου και εμπνευσμένη από την Αντιγόνη του Σοφοκλή– καθώς και μια μεγάλη συναυλία με τους φοιτητές μου στην Ανώτατη Μουσική Ακαδημία Μουσικής και Θεάτρου του Μονάχου.
