Μια κριτική μου από το 2018 στο άλμπουμ «J.S. Bach Six Suites For Viola Solo» της Kim Kashkashian, όπου η Αμερικανίδα μουσικός θριάμβευσε στη βιόλα, επανασυστήνοντας, παράλληλα, το διάσημο έργο του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ.
Όπως κι άλλα μου κείμενα της ίδιας περιόδου, η κριτική αυτή πρωτοδημοσιεύτηκε στο Avopolis, του οποίου ήμουν τότε αρχισυντάκτης. Αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.
* η κεντρική φωτογραφία προέρχεται από το υλικό που δόθηκε ως promo στον Τύπο και ανήκει στον Steve Riskind
Λόγω της ισοπεδωτικής κακοχρησίας της ταμπέλας «κλασική μουσική», το μπαρόκ αποτελεί terra incognita στη συνείδηση των πολλών. Αλλά ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (Johann Sebastian Bach) στέκει ακόμα ως καλλιτεχνικός κολοσσός: όπως κι αν το ονομάσεις, το έργο του εξακολουθεί να λογίζεται ως ορόσημο, παρά το διάβα του χρόνου και την ποικιλία ήχων που αναπτύχθηκε μετά την εποχή του.
Οι 6 Σουίτες για Τσέλο (γραμμένες από το 1717 ως το 1723) δεν ήταν πάντοτε ορατές στο κοινό· από τις αρχές του 20ού αιώνα, όμως, όταν τις ανέσυρε ο Pablo Casals από τη λήθη, παραμένουν σταθερό σημείο αναφοράς. Και είναι περιττό να γράψουμε πόσο απασχόλησε το συγκεκριμένο έργο τους τσελίστες: ηχογραφήσεις με το εκτόπισμα του Mstislav Rostropovich ή του Yo-Yo Ma, έχουν φτάσει με διάφορους τρόπους και στον πολύ κόσμο.
Εδώ, ωστόσο, οι 6 Σουίτες μεταγράφονται για βιόλα: ένα όργανο συγγενές με το τσέλο, αλλά και αρκετά διαφορετικό. Αποτελώντας βασικά μια γέφυρα μεταξύ βιολιού και τσέλου, μοιάζει με το τελευταίο στο «βάθος» του ηχοχρώματος, ενώ την ίδια στιγμή διατηρεί κάτι από την «τσαχπινιά» του πρώτου.
Στα 66 της, η Kim Kashkashian είναι μία μουσικός που κατέχει τα μυστικά της βιόλας όσο πολύ λίγοι. Παράλληλα, διατηρεί μια ζωντανή σχέση με τον Μπαχ: ο συνθέτης βρίσκεται διαρκώς στην καθημερινότητά της –έστω και σε επίπεδο απλής εξάσκησης– ενώ έχει «αναμετρηθεί» μαζί του ξανά, παίζοντας λ.χ. στο πλευρό του Keith Jarrett για ένα ιστορικό ECM άλμπουμ πάνω στις Σονάτες για Βιόλα ντα Γκάμπα και Τσέμπαλο (1994). Ο συνδυασμός μοιάζει ιδανικός και, πράγματι, έτσι αποτυπώνεται και στον παρόντα δίσκο.
Τα εξάρια μαζεύονται βέβαια πολλά για τους ...προληπτικούς (6 οι Σουίτες, 6 τα μέρη κάθε μίας, 66 η Kashkashian), οι υπόλοιποι όμως θα απολαύσετε εδώ μια απλή αλήθεια, κάθε μουσικής: αν ένα όργανο παίζεται πολύ καλά, σύντομα το αντιμετωπίζεις κυριολεκτικά ως «όργανο». Ως μέσο δηλαδή το οποίο σου κοινωνεί κάτι βαθύτερο, άυλο, σε τόσο ευθεία επαφή με τον εσωτερικό σου κόσμο, ώστε να χάνεται η υπόσταση του συγκεκριμένου (αν ακούς π.χ. βιόλα, τσέλο, κάτι άλλο).
Μόνη της λοιπόν απέναντι στον Μπαχ, η Kashkashian επιδεικνύει ζηλευτή ευχέρεια στις παικτικές απαιτήσεις των συνθέσεων. Η κάπως «φλου» κατάσταση στην οποία εξακολουθεί να βρίσκεται η βιόλα (τόσα χρόνια δεν έχει καν παγιωθεί σε συγκεκριμένο μέγεθος) φαίνεται μάλιστα να απελευθερώνει τη μουσική της φαντασία, αντί να της θέτει φραγμούς. Έτσι, σε ένα έργο γνώριμο, φέρνει ένα πολύτιμο προσωπικό φίλτρο. Και μέσω αυτού το επανασυστήνει, αναζωογονώντας τον ήχο του, αλλά και τη σχέση μας μαζί του.
Στο "Menuet" τμήμα της Σουίτας 1, ας πούμε, η Αμερικανίδα μουσικός διαλέγει να κάνει μια μικρή μα αισθητή παύση, κινούμενη στον αντίθετο δρόμο της Nabuko Imai, που το 1999 ηχογράφησε κι εκείνη (θαυμάσια) τις 6 Σουίτες με βιόλα, παίζοντας το συγκεκριμένο κομμάτι με μια στεντόρεια, ακατάπαυστη ισχύ. Αντίστοιχα, στο "Gavotte" της Σουίτας 6, εκεί όπου μία ακόμα σημαίνουσα βιρτουόζος, η Lillian Fuchs, επέδειξε δυναμισμό στις δικές της εκτελέσεις (1951-1954), η Kashkashian επιλέγει χαμηλούς τόνους, προφανώς θεωρώντας ότι υπηρετείται καλύτερα από μια λεπτεπίλεπτη προσέγγιση. Και στις δύο περιπτώσεις φέρνει πιο εύστοχα στο προσκήνιο τη στοχαστική ποιητικότητα και τη «γλύκα» των συνθέσεων του Μπαχ.
Ίσως οι 6 Σουίτες να ακούγονται πάντα καλύτερα παιγμένες με τσέλο, όπως άλλωστε τις φαντάστηκε και ο δημιουργός τους. Αλλά για το πώς μπορούν να αποδοθούν με βιόλα, το σπουδαίο αυτό άλμπουμ θα αποτελέσει νομίζω το στάνταρ της δικής μας εποχής.
