Ήταν εμπειρία η «Τραβιάτα» του Τζουζέπε Βέρντι (Giuseppe Verdi) που ανέβηκε τον Νοέμβριο του 2016 στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής. Γιατί δεν ήταν μόνο θέαμα υψηλού επιπέδου, αλλά είχε επιπλέον τη Μυρτώ Παπαθανασίου και τον Δημήτρη Τηλιακό να ανεβάζουν τον πήχη για τη στάθμη της όπερας που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα.
Μια ανταπόκριση δημοσιεύτηκε τότε στο Avopolis και αναδημοσιεύται τώρα κι εδώ, με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.
* οι φωτογραφίες προέρχονται από το promo υλικό που διατέθηκε τότε στον Τύπο και ανήκουν στον Χάρη Ακριβιάδη
Δεν ήταν μόνο λαμπερή η πρεμιέρα της Τραβιάτα στην αίθουσα «Αλεξάνδρα Τριάντη» του Μεγάρου Μουσικής. Ήταν και θέαμα υψηλού επιπέδου, ένας σημαίνων σταθμός για την ποιότητα της όπερας που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Η οποία, όσο ικανοποιητική κι αν κρίνεται στη βάση των (αναπόφευκτων) συγκρίσεων με τη διεθνή εμπειρία, οφείλει να θέτει νέους στόχους προς κατάκτηση. Αυτή τη φορά, λοιπόν, τον πήχη τον μετατόπισαν προς τα πάνω οι τραγουδιστικές επιδόσεις που σημείωσαν η Μυρτώ Παπαθανασίου και ο Δημήτρης Τηλιακός, στο πλαίσιο του φημισμένου έργου του Τζουζέπε Βέρντι.
Μέρος της όλης εμπειρίας στάθηκαν πάντως και τα καταπληκτικά σκηνικά και κοστούμια, τα οποία πρωτοπαρουσιάστηκαν από την Εθνική Λυρική Σκηνή το 2001, όταν τη σκηνοθεσία της Τραβιάτα είχε αναλάβει ο Νίκος Σ. Πετρόπουλος –την αναβίωσε με σεβασμό στη λαμπρότητά της ο Ίων Κεσούλης. Ήταν δηλαδή αυτά που κέρδισαν άμεσα το μάτι με το που άνοιξε η κουρτίνα, βοηθώντας το μυαλό μας να βρεθεί σε ένα μακρινό και αλλοτινό Παρίσι, κάπου ανάμεσα στους ανέμελους καλεσμένους που γέμιζαν το σαλόνι της Βιολέττας Βαλερύ. Σε μια τέτοια βεγγέρα, μάλιστα, το 1844, είχε γνωρίσει ο Αλέξανδρος Δουμάς (υιός) την 20χρονη εταίρα Marie Duplessis. Εκείνη που, μετά τον θάνατό της, μετέτρεψε στη λογοτεχνική φιγούρα της «Κυρίας με τις Καμέλιες», για να την κάνει τελικά «Βιολέττα Βαλερύ» ο Francesco Maria Piave, όταν έγραψε το λιμπρέτο της Τραβιάτα για λογαριασμό του Βέρντι.
Μέρος επίσης της όλης επιτυχίας ήταν και το πόσο ρολόι κύλησαν τα πάντα στην παραγωγή. Η ορχήστρα της Λυρικής Σκηνής, ας πούμε, σε διεύθυνση Λουκά Καρυτινού, δεν αρκέστηκε να αποδώσει με τον πρέποντα τρόπο τα ούτως ή άλλως πολλά θαυμάσια σημεία της μουσικής του Βέρντι (π.χ. τη δημοφιλέστατη πλέον εισαγωγή), μα ήρθε και πολύ καλά διαβασμένη στην απαιτητική 2η πράξη, όπου η πίστη στην παρτιτούρα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα πιάσεις και τα συναισθηματικά «αρώματα» ενός λεπτομερούς ψυχογραφήματος. Το οποίο μας παραδόθηκε με μελωδικούς και θεατρικούς όρους, βοηθώντας τη Βιολέττα Βαλερύ να εκτοξευτεί στη μεγάλη μυθολογία της οπερατικής παράδοσης. Αλλά και το μπαλέτο της Λυρικής Σκηνής ήταν ωραίο, όπως ήταν και η Χορωδία της, ενώ όλοι οι μονωδοί στάθηκαν στο ύψος των ρόλων τους, με τον Γιάννη Χριστόπουλο να αποτυπώνει δυναμικά τον Αλφρέντο Ζερμόν και τον Πέτρο Σαλάτα να αναπλάθει πειστικά τη θερμοκέφαλη υπεροψία του βαρώνου Ντουφόλ.
Όμως, κακά τα ψέματα, εκείνο που εκτόξευσε τη συγκεκριμένη Τραβιάτα ήταν οι επιδόσεις της Μυρτώς Παπαθανασίου (Βιολέττα Βαλερύ) και του Δημήτρη Τηλιακού (Τζόρτζιο Ζερμόν). Ο συναγωνισμός τεράστιος, αν σκεφτείτε ότι τη Βιολέττα έχουν ενσαρκώσει στο παρελθόν η Μαρία Κάλλας και η Anna Moffo, ενώ στον ρόλο του πατέρα του Αλφρέντο έχουν διακριθεί φιγούρες σαν τον Robert Merrill και τον Thomas Hampson. Κι όμως, αμφότεροι βγήκαν ασπροπρόσωποι. Και, πιθανολογώ, βάζουν δύσκολα στους συναδέλφους τους που αναλαμβάνουν αυτούς τους ρόλους στις επόμενες παραστάσεις της Τραβιάτα, αντίστοιχα τις Έλενα Μόσουκ, Μαρία Μητσοπούλου & Βασιλική Καραγιάννη (η Παπαθανασίου έπαιξε μόνο στην πρεμιέρα) και τους Δημήτρη Πλατανιά & Διονύση Σούρμπη (ο Τηλιακός θα εμφανιστεί ξανά και στην παράσταση της 26/11).
Η Παπαθανασίου μπορεί να ξεκίνησε δίνοντας την αίσθηση της φωνητικής οικονομίας, μα έκλεισε εντυπωσιακά την 1η Πράξη. Στη δε 2η Πράξη, μας «ανατίναξε» (αν μου επιτρέπετε την έκφραση) παρέα με τον Τηλιακό: πλήρως ανταποκρινόμενοι στο αίτημα του Βέρντι για μια όπερα που διαρκώς θα αντανακλούσε την εξελισσόμενη ψυχολογία της ηρωίδας του –και άρα απαιτούσε τραγουδιστικά χαρίσματα πέραν μιας τυπικής δεξιοτεχνίας– μάς χάρισαν ένα σπονδυλωτό ντουέτο ευκίνητο, πλαστικό, θερμό ως προς τις ερμηνείες. Μια υπέροχη σύμπλευση καλλιφωνίας και σκηνικής δράσης, που μας άφησε ενθουσιασμένους, όσο και συγκινημένους για τη θυσία της Βιολέττας. Σε ένα αριστουργηματικό στιγμιότυπο της οπερατικής κληρονομιάς της Δύσης, όπου ο Βέρντι τολμά να αναγορεύσει μια εταίρα σε σύμβολο κοινωνικού αποκλεισμού, αντιπαραβάλλοντας τη βαθιά ηθική στάση της εκπορνευμένης με τη συμβατική ηθικολογία του καθώς πρέπει Ζερμόν πατέρα.
Η Παπαθανασίου ολοκλήρωσε το άριστο αυτό πορτραίτο στη θλιμμένη ησυχία της 3ης Πράξης. Νομίζω μάλιστα ότι θα μείνει καιρό στη μνήμη μου να χτυπά το πάτωμα όπου κείτεται πεσμένη, ανακράζοντας ότι θέλει να ζήσει, λίγες μόλις στιγμές πριν χάσει τη μάχη ενάντια στη φυματίωση. Όπως την έχασε και η αληθινή Marie Duplessis, στο αποκορύφωμα του παρισινού καρναβαλιού του 1847, μόλις στα 23 της χρόνια.
Μέσα στα δίκαια χειροκροτήματα του φινάλε, δεν μπόρεσα να μην σκεφτώ το πώς αλλάζουν, μα και το πώς δεν αλλάζουν εν τέλει τα πράγματα. Μια όπερα που κάποτε επικρίθηκε σφοδρά ως αισχρή και σάπια (πρωτοσέλιδο των τότε «Times» του Λονδίνου) από σημαντική μερίδα της «καλής» και μορφωμένης κοινωνίας αποθεώνεται εν έτει 2016 από μια άλλη «καλή» και μορφωμένη κοινωνία. Η οποία θεωρεί μύθο, πλέον, τη Βιολέττα Βαλερύ και ίσως διαβάζει με ρομαντική συγκίνηση την «Κυρία με τις Καμέλιες» ή την αληθινή ιστορία της Duplessis, μα δεν μπόρεσε να δείξει επαρκή συμπάθεια, σε πολύ πρόσφατα χρόνια, για τη δημόσια διαπόμπευση των οροθετικών (εκδιδόμενων) γυναικών, οκτώ από τις οποίες κάθονται αυτές τις μέρες στο εδώλιο του κατηγορουμένου.
Η δικαιοσύνη είναι βέβαια αρμόδια να κρίνει αν και σε ποιον βαθμό παραβίασαν κάποιους νόμους (θα αθωόνονταν έναν μήνα μετά την πρώτη δημοσίευση αυτής της κριτικής). Υπάρχουν ωστόσο και ορισμένοι άλλοι νόμοι που παραβιάστηκαν, των Ανθρώπων οι λεγόμενοι –αυτούς αν θέλετε που «δίδαξαν» η Βιολέττα Βαλερύ, αλλά και η δική μας Αντιγόνη ακόμα πιο παλιά. Οι οποίοι (θα έπρεπε να) εκδικάζονται στις συνειδήσεις μας, τιμωρώντας παραδειγματικά τους ηθικούς αυτουργούς. Τον πατέρα Ζερμόν, τουλάχιστον, τον έφαγαν οι τύψεις.
