Ο θάνατος του Μίκη Θεοδωράκη, η συγκίνηση που προκάλεσε, τα αναπόφευκτα δημοσιογραφικά αφιερώματα, αλλά και οι ίδιες οι μνήμες πολλών μουσικόφιλων, είχαν ως αποτέλεσμα όλες αυτές τις μέρες να «φωτιστούν» ξανά και διάφορα πρόσωπα που περπάτησαν μαζί του.
Μεταξύ των τελευταίων, ήταν και η Μαργαρίτα Ζορμπαλά. Δικαιότατα. Και ο Φώντας Τρούσας, όπως είδα, σχολίασε μέσω Facebook ότι τη θεωρεί ως την «τελευταία πολύ μεγάλη ερμηνεύτρια του θεοδωρακικού έργου». Άλλωστε ο Μίκης Θεοδωράκης την ανακάλυψε –ήταν φίλος των γονιών της– συστήνοντάς τη μας με εξαιρετικούς δίσκους σαν το Ταξίδι Μέσα Στη Νύχτα (1978) και τον Επιβάτη (1981). Επιτρέποντας, έτσι, να θαυμάσουμε τη φωνή της, αλλά και να την ακολουθήσουμε στις περαιτέρω περιπέτειές της στη δισκογραφία, δίχως πια αυτόν, σε δουλειές π.χ. σαν το Ο Εξαίρετος Κύριος Γιαννίδης (1984) και το Χαίρω Πολύ (1990), ακόμα και στις πιο ποπ απόπειρες γύρω από το ραδιοφωνικό σουξεδάκι "Περιμένω Σινιάλο" (1988).
Για λόγους βέβαια που δεν θα συζητηθούν εδώ, η Ζορμπαλά παροπλίστηκε εν καιρώ. Παραμένει όμως ερμηνευτική δύναμη, όπως είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω πίσω στο 2014, όταν ήρθε στην Αθήνα (ζει πλέον στην Κύπρο) για μια σπέσιαλ βραδιά στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» ονόματι Παιχνίδια του Χρόνου. Του δικού της χρόνου, να επισημάνω, στον οποίον τη μερίδα του λέοντος έλαβε ασφαλώς το ρεπερτόριο με τον Μίκη Θεοδωράκη. Μας μίλησε βέβαια και για τη γνωριμία της με τον Μάνο Χατζιδάκι, μάθαμε δε ακόμα και για τη γιαγιά της, που τη συνόδευε όταν πήγαινε για τις πρώτες της ηχογραφήσεις.
Τη θυμάμαι ακόμα ως συγκλονιστική εκείνη τη συναυλία, 7 χρόνια μετά. Θυμάμαι μάλιστα και τη Λίνα Νικολακοπούλου, να χτυπιέται στη θέση της κάπου ανάμεσα στο κοινό· αλλά κι εμένα τον ίδιο, που δεν κλαίω δημόσια παρά μόνο σε κηδείες, να αδυνατώ να σταματήσω τα δάκρυα καθώς την άκουγα να ερμηνεύει τους "Γερανούς".
Τα της βραδιάς εκείνης έγιναν κατόπιν κείμενο ανταπόκρισης, το οποίο δημοσιεύτηκε τότε στο Avopolis και αναδημοσιεύεται τώρα εδώ, με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις –συν μια σημαντική διόρθωση. Κι αν θέλετε κι εσείς μια «γεύση» από τη Ζορμπαλά του σήμερα, δεν έχετε παρά να τη δείτε στο 14ο επεισόδιο της ιντερνετικής (μέσω YouTube) σειράς Θα Πεις Κι Ένα Τραγούδι, την οποία επιμελείται και παρουσιάζει ο φίλος και κατά καιρούς συνάδελφος Γιώργος Μυζάλης, πατώντας εδώ.
* οι χρησιμοποιούμενες φωτογραφίες προέρχονται από τη βραδιά στον Παρνασσό και ανήκουν στη Δάφνη Ανέστη
Γέμισε ο Παρνασσός για τη Μαργαρίτα Ζορμπαλά και της άξιζε πέρα για πέρα η προσέλευση αυτή –αν και, μετά λύπης μου, είδα ελάχιστους νέους στην αίθουσα: η απομάκρυνσή της από τα πράγματα έχει προφανώς παγιώσει την αναγνωρισιμότητά της σε ένα συγκεκριμένο ηλικιακό φάσμα. Και είναι κρίμα. Γιατί δεν έχουμε πολλές τραγουδίστριες με τη δική της εκφραστικότητα. Που να ανοίγουν το στόμα τους και να σου φέρνουν δάκρυα στα μάτια.
Στα 56 της σήμερα, η Μαργαρίτα Ζορμπαλά είναι μια υπερπλήρης ερμηνεύτρια. Έτσι στάθηκε ενώπιόν μας το Σάββατο το βράδυ· με τη μετρημένη της κίνηση πάνω στη σκηνή, με τη φωνή της να έχει ωριμάσει ωραία, με τις ερμηνευτικές δυνάμεις της νεότητάς της άθικτες κι ακονισμένες από τα όσα έχει φέρει (κι έχει πάρει) ο χρόνος.
Ο χρόνος ήταν άλλωστε ο αφανής πρωταγωνιστής αυτής της παράστασης: ο χρόνος κατά Ζορμπαλά, από τα ξένοιαστα παιδικά παιχνίδια στη Μόσχα και τις πρώτες δισκογραφικές δόξες με τον Μίκη Θεοδωράκη, ως το διακριτικό παρών που έδωσε ξανά στη δισκογραφία το 2000 και στα ιδιαίτερης ιδιοσυγκρασίας τραγούδια που της χάρισε ο Κύπριος συνθέτης Βάσος Αργυρίδης. Ο οποίος τη συνόδευσε στον Παρνασσό αναλαμβάνοντας το πιάνο –έπαιξε θαυμάσια– παρέα με μία ακόμα άξια Κύπρια μουσικό στο βιολί, τη Βαρβάρα Λούκα.
Η Ζορμπαλά θυμόταν και τραγουδούσε. Άλλοτε νοσταλγικά, άλλοτε με χιούμορ, εξιστορούσε στιγμιότυπα από τη ζωή της, δένοντάς τα με συγκεκριμένα κομμάτια. Τη μερίδα του λέοντος είχε ο Μίκης Θεοδωράκης και είναι ασφαλώς δικαιολογημένο: αυτόν άκουγε η μητέρα της στο σπίτι στη Μόσχα –βρισκόταν κι εκείνη στον Παρνασσό, καμαρώνοντας την κόρη της– με αυτόν μπήκε στη δισκογραφία όντας πλέον στην Ελλάδα, δίπλα του περιόδευσε στον κόσμο κι έγινε αγαπητή σε κάθε έναν σχετικό με το ντόπιο τραγούδι.
Μας εξιστόρησε λοιπόν την πρώτη τους γνωριμία, μας είπε για τη γιαγιά Γλυκερία η οποία περπατούσε πλάι της όταν πήγαινε για τις πρώτες ηχογραφήσεις, μας είπε και για το μικρό βαλιτσάκι που πήρε φεύγοντας για μια παγκόσμια περιοδεία μαζί του. Σύσσωμη η αίθουσα τη συνόδευσε με σεβασμό στη "Μαργαρίτα Μαγιοπούλα" στο πρώτο μέρος της βραδιάς, ενώ προς το τέλος την ακούσαμε να παραδίδει μια καθηλωτική ερμηνεία στο "Χάθηκα", κάνοντας ακόμα και τον Αργυρίδη να κλάψει από συγκίνηση.
Στάθηκε ασφαλώς και στον Χατζιδάκι η Ζορμπαλά, μιλώντας μας λ.χ. για το πρώτο τους ραντεβού, στο οποίο από το τρακ της πήγε μία ώρα νωρίτερα, με αποτέλεσμα να κόβει βόλτες στο τετράγωνο. Στάθηκε όμως και στο ελαφρό τραγούδι, που στην αρχή δεν το είχε πάρει με καλό μάτι, μα χάρη στον Γιώργο Παπαστεφάνου το αγάπησε πολύ (ήταν μάλιστα και ο ίδιος στη συναυλία). Μας είπε βέβαια και ρώσικα τραγούδια, αλλά κι ένα συγκινητικό ισπανόφωνο ("Alfonsina Y El Mar") προς τιμήν της ποιήτριας Alfonsina Storni –ενθυμούμενη τα φοιτητικά της χρόνια, όταν γνώρισε κι αγάπησε την ισπανική γλώσσα και λογοτεχνία. Η περίφημη "Παπαρούνα" του Αττίκ ευτύχησε στο στόμα της, ο Παρνασσός ξεσηκώθηκε με το σκέρτσο της στο "Εγώ Θα Σ' Αγαπώ" του Γιώργου Μουζάκη, η Λίνα Νικολακοπούλου χτυπιόταν κατασυγκινημένη στο κάθισμά της ενόσω έλεγε το "Χάρτινο Το Φεγγαράκι", ενώ το κλάμα που ρίξαμε στους "Γερανούς" (ρώσικο άσμα, σε ελληνική απόδοση Γιάννη Ρίτσου) θα μου μείνει πραγματικά αξέχαστο.
Από την άλλη, η Ζορμπαλά προσπέρασε εντελώς την ποπ περίοδο της δισκογραφίας της. Ίσως να μην την εκφράζει πια, ίσως και να μην ταίριαζε εδώ που τα λέμε με τον χαρακτήρα της αίθουσας του Παρνασσού (και την ηλικιακή σύσταση του κοινού που είχε έρθει ως εκεί)· ωστόσο υπάρχουν μερικά τραγούδια τα οποία θυμάμαι με μεγάλη αγάπη και μου έλειψαν από τη βραδιά. Είναι πάντως πραγματικά αμελητέο τούτο το παράπονο, μπροστά στην καταπληκτική συναυλία που μας χάρισε αυτή η συγκλονιστική ερμηνεύτρια.
