Πίσω στο 1975, οι Can έδωσαν μια συναυλία στη Στουτγκάρδη, η οποία κυκλοφόρησε φέτος σε δίσκο και έχει δικαίως εντυπωσιάσει. «Μας επιτρέπει να δούμε από τη χαραμάδα το συνολικό πνεύμα της μπάντας όσον αφορά την πηγαία του σύνθεση πριν την –κατά το δυνατόν– τελειοποίηση του ήχου», σχολίασε εύστοχα και ο Αντώνης Κλειδουχάκης, γράφοντας μια κριτική του άλμπουμ για το Mic.gr (ολόκληρη εδώ).
Ως τότε, βέβαια, είχε φύγει πια από τη σύνθεσή τους ο χαρισματικός Ιάπωνας τραγουδιστής και μουσικός Damo Suzuki, ο οποίος έλαμψε στο προσκήνιο δίσκων σαν το Tago Mago (Αύγουστος 1971) και το Ege Bamyası (Νοέμβριος 1972). Πρόκειται για δουλειές με τεράστια διαχρονική αξία, που όρισαν πολλά πράγματα για ό,τι έμελλε να καλουπωθεί ως krautrock.
Όταν έχεις συνδεθεί με τέτοια ορόσημα, μάλλον γίνεται δύσκολο να αποφύγεις τη διαρκή αναφορά σε αυτά, ό,τι άλλο κι αν κάνεις στην καριέρα σου. Ακόμα και το 2017, λ.χ., οι συναυλίες που θα έδινε ο Suzuki σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη διαφημίζονταν με το μότο «έρχεται ο τραγουδιστής των Can», ενώ και στις διεθνείς του συνεντεύξεις η κουβέντα δεν αργούσε να γυρίσει από το (όποιο, κάθε φορά) παρόν στο Ege Bamyası και στο Tago Mago.
Καθώς βρέθηκε τότε μια ευκαιρία να συζητήσουμε με τον Suzuki, αποφάσισα να παρεκκλίνω της ευθείας και να μη ρωτήσω τίποτα για τους Can. Γύρισα έτσι τη συνομιλία μας προς την Ιαπωνία, την Αγία Γραφή, την έρημο Σαχάρα, αλλά και προς το ποδοσφαιρικό του πάθος με τη Λίβερπουλ και τη Μπορούσια του Ντόρτμουντ.
Εν τέλει, βέβαια, αναδημοσιεύω κι εγώ τη συνέντευξη που προέκυψε (το αρχικό κείμενο μπήκε στο Avopolis, η εδώ αναδημοσίευση περιέχει μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις) με αφορμή τους Can και την προαναφερόμενη «επιστροφή» τους. Άλλωστε ήταν ο Suzuki που μου είπε ότι «η πλήρης ευτυχία μπορεί να βιωθεί μονάχα live», φράση την οποία κι επανέφερα κατά νου καθώς άκουγα το Live In Stuttgart 1975.
Σας περιμένουμε σύντομα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Πολλοί όμως αναρωτιούνται για τη setlist, μιας κι έχετε έναν εντυπωσιακό αριθμό κυκλοφοριών. Τι μπορείτε να αποκαλύψετε;
Setlist; Δεν υπάρχει. Θα δημιουργήσω τον χρόνο και τον χώρο της στιγμής με ηχητικά οχήματα (μουσικούς) από την Ελλάδα. Σερβίρω μονάχα φρεσκομαγειρεμένο φαγητό –φυσικό, οργανικό, με πολύ θετικές ουσίες. Όποιος έρθει, επομένως, θα βρει μόνο το πιάτο της ημέρας.
Μεταχειρίζεστε τη μουσική σαν διαδικασία, σε μια εποχή που σχεδόν την απαιτεί ως προϊόν. Είναι βεβαίως μια πολύ σημαντική διάκριση, αλλά δεν είναι επίσης κατανοητό ότι, από καιρό σε καιρό, τα ακροατήρια θέλουν να έχουν και κάτι πιο χειροπιαστό, αντί για τις μνήμες από μια δυνατή live εμπειρία;
Κάθε δημιουργικό ον τραβάει τον δικό του δρόμο, δίχως να νοιάζεται για το τι μπορεί να σκέφτεται το σύστημα. Αν κάποιος επομένως χρειάζεται απάντηση (προϊόν), τότε ας μείνει στο σπίτι του: χτυπάει λάθος πόρτα, αν χτυπάει στον Damo Suzuki. Όποιος πάλι παραβρεθεί σε συναυλία μου, τότε θα αντιληφθεί τη διαφορά μεταξύ του φτιάχνω μουσική και του δημιουργώ μια πλατφόρμα μεταξύ χρόνου και χώρου της στιγμής. Όπως και το ότι είναι αδύνατον να δημιουργηθεί προϊόν, έτσι. Η πλήρης ευτυχία, μπορεί να βιωθεί μονάχα live.
Στη ζωή σας έχετε ταξιδέψει πολύ και σε πολύ διαφορετικά μεταξύ τους μέρη. Σας ευχαριστεί ακόμα; Ή με τον καιρό γίνεται πιο δύσκολο;
Με έναν τρόπο, όλοι μας ταξιδεύουμε, κάθε μέρα. Θεωρείτε ότι είναι δύσκολο; Αν δεν κινείσαι, ποτέ δεν θα ανοίξεις την επόμενη πόρτα. Δεν είστε περίεργος για το τι μπορεί να υπάρχει πίσω της;
Στις συνεντεύξεις σας ρωτάνε συχνά για τα χρόνια με τους Can, εγώ όμως θα ήθελα να μάθω για μια άλλη ιστορία: για τότε που κινδυνέψατε περπατώντας μόνος σας στην έρημο Σαχάρα, νομίζω κάπου στα τέλη της δεκαετίας του 1980;
Ναι, είναι αλήθεια ότι κινδύνεψα, το περιστατικό όμως συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 1990, σε ένα διάστημα κατά το οποίο είχα αποσυρθεί για λίγο από τη μουσική. Βασικά κινδύνεψα μόνο όταν ξέμεινα από νερό, τότε ήταν δηλαδή που ένιωσα ξαφνικά να χάνω τον εαυτό μου. Αλλά υπήρξα τυχερός, γιατί μόλις μετά από μερικά λεπτά εμφανίστηκε ένα φορτηγάκι. Εκείνη την εποχή ταξίδεψα αρκετά στο Μάλι, στη Μαυριτανία και στη Γουινέα. Μόνος μου, φυσικά –κουβαλώντας ένα σακίδιο.
Ζείτε στην Κολονία της Γερμανίας, μια πόλη που ξέρω ότι μπορεί να δημιουργήσει άγχος. Πώς είναι η ζωή εκεί; Πώς και δεν προτιμήσατε ένα πιο μικρό μέρος, κάπου προς την εξοχή;
Είμαι ένας μουσικός ο οποίος μετακινείται πολύ, έτσι δεν είναι κακή ιδέα να ζω κάπου στο μέσον της Ευρώπης, όπου μπορώ να έχω πρόσβαση σε δύο αεροδρόμια και τρένο, προς όποια κατεύθυνση κι αν αποφασίσω να πάρω. Συντομεύει τους χρόνους κάτι τέτοιο κι επίσης είναι φτηνότερο.
Ζω πάντως στα περίχωρα της Κολονίας. Και πίσω από το μικρό μου διαμέρισμα βρίσκεται ένα τεράστιο πάρκο, οπότε δεν βιώνω άγχος. Το βρίσκω βέβαια πολύ ωραίο να ζει κανείς στην εξοχή, αλλά, αν το έκανα, τότε θα αγχωνόμουν με τα ζητήματα των ταξιδιών. Μπορεί ας πούμε να χρειαζόμουν αρκετές μέρες για να φτάσω σε έναν προορισμό. Από τη στιγμή λοιπόν που δεν έχω και πολύ σχέση με τη ζωή της κυρίως πόλης, δεν υπάρχει θέμα.
Την Ιαπωνία την επισκέπτεστε καθόλου; Πρέπει πια να είναι ένα πολύ διαφορετικό μέρος από εκείνο που αφήσατε στα εφηβικά σας χρόνια. Σκεφτήκατε αλήθεια ποτέ να επιστρέψετε για να ζήσετε εκεί;
Έχω 3,5 χρόνια να πάω στην Ιαπωνία, λόγω των προβλημάτων υγείας που πέρασα τελευταία. Αλλιώς, την επισκέπτομαι μία ή δύο φορές τον χρόνο. Εννοείται και είναι ένας πολύ διαφορετικός τόπος. Εντελώς διαφορετικός, θα έλεγα: ειδικά τώρα, μετά την καταστροφή στη Fukushima, το να ζεις εκεί είναι δυσκολότερο, αν μπορείς να δεις την πραγματική εικόνα πίσω από όσα μεταδίδουν τα μέσα ενημέρωσης –η οποία βέβαια δεν έρχεται και πολύ στο φως.
Γενικά, πάντως, η Ιαπωνία δεν είναι το μέρος όπου θα ήθελα να ζω στη συγκεκριμένη φάση. Ίσως σε πολύ συγκεκριμένες τοποθεσίες της μονάχα. Κάθε μέρος που μπορεί να έχει καθημερινές ειδικές ανάγκες σε τρεχούμενο νερό, είναι προς αποφυγή. Λυπάμαι που το λέω, γιατί είναι η πατρίδα μου και είναι ένας όμορφος τόπος. Αλλά με ρίχνει το πόσο διεφθαρμένοι και ανεύθυνοι είναι οι πολιτικοί της και οι βιομήχανοί της, όπως και το ότι ο κόσμος προτιμά να σιωπά και να μην κάνει τίποτα για όλα αυτά.
Αλλάζοντας συζήτηση, ξέρω ότι είστε μεγάλος fan της Λίβερπουλ στο ποδόσφαιρο, της ομάδας δηλαδή που κι εγώ υποστηρίζω στη Βρετανία. Τι γνώμη έχετε για την επίδοση αυτής της σαιζόν; Κρίμα δεν είναι που χάθηκε η 3η θέση, άρα και η ευκαιρία της αποφυγής του προκριματικού γύρου στο επόμενο Champions League;
Ισχύει, αγαπώ τη Λίβερπουλ και παρακολουθώ πολύ Premier League. Αλλά, πάνω απ' όλες τις ποδοσφαιρικές αγάπες, είναι η Μπορούσια Ντόρτμουντ! Έγινα βασικά fan της Λίβερπουλ λόγω του Jürgen Klopp, τον οποίον θαύμαζα για τη δουλειά του στη Γερμανία, πριν αναλάβει τη Λίβερπουλ.
Φέτος χάσαμε πολλούς βαθμούς κόντρα στις λεγόμενες «αδύναμες» ομάδες, ενώ δεν χάσαμε ποτέ παιχνίδι κόντρα στους 6 πρώτους της τελικής βαθμολογίας. Εδώ βρίσκεται το πρόβλημα. Βέβαια, το ενδιαφέρον με τη βρετανική Premier League είναι ότι έχεις 5-6 ομάδες που έχουν όλες τη δύναμη να πάρουν το πρωτάθλημα, ενώ σε άλλα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα υπάρχει συνήθως ένας ξεκάθαρος κυρίαρχος.
Στο σημερινό ποδόσφαιρο έχει δημιουργηθεί πάντως σοβαρό ζήτημα με τα λεφτά και τον βέρο καπιταλισμό από πίσω του, κάτι που με απασχολεί ως φίλο του αθλήματος. Όσο για τα προκριματικά του επόμενου Champions League, είμαι σίγουρος ότι η Λίβερπουλ θα περάσει και θα παίξει σε όμιλο –θα το δείτε. Είμαι επίσης χαρούμενος που ο David Wagner, πρώην προπονητής της Ντόρτμουντ κι εκείνος, θα είναι στην επόμενη σαιζόν της Premier League με τη Χάντερσφιλντ. Θα την υποστηρίζω κι αυτήν! (γελάει)
Μελετάτε ακόμα την Αγία Γραφή, βρίσκετε ακόμα έμπνευση σε αυτήν; Υπάρχει κάποιο τμήμα της που το σκέφτεστε πιο συχνά μέσα στα χρόνια;
Ναι, ακόμα μελετώ τακτικά την Αγία Γραφή, γιατί να σταματήσω; Είναι ένα εξαιρετικό βιβλίο, από το οποίο μπορείς να μάθεις τόσα πράγματα. Μου αρέσει σαν σύνολο, αλλά αν πρέπει να διαλέξω ένα κομμάτι, θα ήταν το Βιβλίο του Ιώβ. Η αγάπη του προς τον Θεό, η εμπιστοσύνη του προς εκείνον και η πίστη του είναι τόσο βαθιές. Πρόκειται για ένα καλό παράδειγμα αληθινού πιστού.
Σε διάφορες συνεντεύξεις έχετε μιλήσει ανοιχτά κατά της Παγκοσμιοποίησης και των συνεπειών της –και είμαστε πολύ κοντά στον τρόπο που βλέπουμε αυτά τα πράγματα. Δεν σας ανησυχεί όμως που μια τέτοια κριτική ανοίγει εν τέλει τόσες πολλές πόρτες για τη σύγχρονη άκρα Δεξιά;
Η άκρα Δεξιά εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες καθημερινών ανθρώπων που δεν έχουν πραγματική γνώμη για τον κόσμο και θα πήγαιναν μάλλον προς όποια κατεύθυνση βρισκόταν αντίθετα σε ό,τι θεωρούν πως δημιουργεί πρόβλημα. Αν έχεις όμως λίγο μυαλό, δεν μπορεί παρά να έχεις μάθει από τα παθήματα της ιστορίας. Προσωπικά προτιμώ την πίστη στον Θεό, παρά στην πολιτική. Ζούμε νομίζω σε μια περίοδο κατά την οποία οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν θα μπορέσουν να βρουν εντός τους τις απαντήσεις που ψάχνουν.
