Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Ολυμπιακοί Αγώνες. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Ολυμπιακοί Αγώνες. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

09 Αυγούστου 2021

«Έβρεξε» στ' αλήθεια 15 γκολ στην Αθήνα του 1896; 125 χρόνια για έναν επίμονο ποδοσφαιρικό θρύλο, που σχετίζεται με τους πρώτους μοντέρνους Ολυμπιακούς Αγώνες


Το φετινό καλοκαίρι πρέπει να αποζημίωσε τους φίλους του ποδοσφαίρου, μετά το σοκ του κορωνοϊού. Και ένα ωραίο Γιούρο είδαμε, δηλαδή –με πολλά γκολ, αμφίρροπες αναμετρήσεις και διόλου εύκολες προβλέψεις για φαβορί– αλλά και ένα Κόπα Αμέρικα το οποίο επιβεβαίωσε την παραδοσιακή υπεροχή της Αργεντινής και της Βραζιλίας. Και πρόσφατα δόθηκε μία ακόμα ευκαιρία για σπορ και θέαμα, με τους εξ αναβολής Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020 στο Τόκιο (έστω και με τις κερκίδες άδειες, τελικά). 

Μπροστά βέβαια σε ηπειρωτικά κύπελλα με τέτοιο πρεστίζ, τα ποδοσφαιρικά ματς των Ολυμπιάδων δείχνουν δευτερεύουσας σημασίας. Εντούτοις, κάθε τετραετία επιβεβαιώνει ότι έχουν κι αυτά τους δικούς τους πιστούς, οι οποίοι παρακολουθούν με σταθερό ενδιαφέρον τον ανταγωνισμό για τα μετάλλια. Και μάλιστα όχι μόνο στις αναμετρήσεις των ανδρών, αλλά και των γυναικών. 

Γενικά το ποδόσφαιρο συμβάδισε με τους μοντέρνους Ολυμπιακούς Αγώνες, απουσιάζοντας μόνο δύο φορές: το 1932 στο Λος Άντζελες, προκειμένου να στηριχτεί το πρώτο-πρώτο Μουντιάλ (1930)· και το 1896 στην Αθήνα, ίσως γιατί είχε μεν σημαντική ανάπτυξη στη Βρετανία, στην Αργεντινή και στην Ουρουγουάη, όμως βρισκόταν ακόμα στο κατώφλι της παγκόσμιας διάδοσής του. Σύμφωνα πάντως με τα αρχικά πλάνα του 1894, δεν υπήρχε πρόβλημα να θεωρηθεί «ολυμπιακό άθλημα». Το ενδεχόμενο να συμπεριληφθεί στο πρόγραμμα συζητήθηκε, μάλιστα η Γερμανική Αυτοκρατορία φάνηκε ως η πιο ενθουσιώδης για να στείλει μια ομάδα. [1] Αλλά ως τον δεύτερο ανασχεδιασμό του 1895, είχε απορριφθεί. [2] 


Παρά ταύτα, 125 χρόνια μετά από εκείνη την Ολυμπιάδα του 1896, επιμένει η διήγηση για ένα ανεπίσημο ποδοσφαιρικό τουρνουά στα πλαίσιά της. Για το οποίο στήθηκε λέει μια ενδεκάδα με το όνομα της Αθήνας, που κλήθηκε να αναμετρηθεί με μια ομάδα από τη Σμύρνη, η οποία αντιπροσώπευσε την Οθωμανική Αυτοκρατορία (δεν υπήρχε Τουρκία μέχρι το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου). Ο νικητής θα έπαιζε κατόπιν με μια ομάδα που ήρθε από τη Δανία, πιθανότατα λόγω των δεσμών του ελληνικού Στέμματος με τον βασιλικό οίκο αυτής της σκανδιναβικής χώρας. Λέγεται ότι οι Αθηναίοι αποκλείστηκαν από τους Σμυρνιούς (το ακριβές σκορ ξεχάστηκε με τον καιρό), τους οποίους κονιορτοποίησαν οι Δανοί στον τελικό με 15-0.

Ήταν όμως δυνατόν κάτι τέτοιο για την Ελλάδα του 1896; Θεωρητικά, ναι. Παρότι καινούριο για την εκτός Βρετανίας Ευρώπη, το ποδόσφαιρο είχε ως τότε φτάσει και στη χώρα μας: ο Πανελλήνιος Γυμναστικός Σύλλογος δημιούργησε τμήμα το 1895, ενώ πρόσφατα κατατέθηκαν στοιχεία για βήματα ακόμα παλιότερα, στην Αχαΐα του 1891. [3] Θεωρητικά, επομένως, το δυναμικό του Πανελλήνιου θα μπορούσε να είχε συγκροτήσει άτυπα την ομάδα που λέγεται ότι εμφανίστηκε με το όνομα της Αθήνας.

Τα σχετικά με το τουρνουά του 1896 φιλοξενούνται στο The Guinness Book of World Soccer [4], ενώ υποστηρίζονται και από αξιόπιστους συγγραφείς σαν π.χ. τον David Goldblatt. [5] Άλλοι μελετητές, ωστόσο, επισημαίνουν ότι ναι μεν διαδίδεται η διήγηση στη βιβλιογραφία, χωρίς όμως να έχει παρατεθεί ποτέ η παλαιότερη αδιαμφισβήτητη πηγή της: οι νεότεροι την αντιγράφουν απλά από τους προηγούμενους, θεωρώντας την ως ήδη τσεκαρισμένο δεδομένο. Εντούτοις, στα επίσημα στοιχεία της Ολυμπιάδας του 1896 δεν υπάρχει τέτοιο τουρνουά, ούτε κι έχει εντοπιστεί κάποια αναφορά στις αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής. Επιπλέον, δεν το γνωρίζει ούτε η IFFHS (International Federation of Football History and Statistics), η οποία θεωρείται ο εγκυρότερος διεθνής οργανισμός για την ιστορία του ποδοσφαίρου.

Ο αντίλογος λέει ότι, εφόσον οι αγώνες του 1896 στήθηκαν ανεπίσημα, είναι εξ ορισμού μάταιο να αναζητούνται επίσημα στοιχεία: τίποτα δεν καταγράφηκε θεσμικά, δεν είναι καν γνωστός ο τόπος διεξαγωγής, ούτε και δόθηκε φυσικά μετάλλιο. Η σιωπή των αθηναϊκών εφημερίδων είναι πιο περίεργη, μα ίσως εξηγείται στο ίδιο πλαίσιο, αφού τα ρεπορτάζ επικέντρωσαν στα αθλήματα που κρίθηκαν ως «ολυμπιακά». Αλλά η IFFHS είναι διαφορετική υπόθεση, γιατί μέσα στα χρόνια έχει κάνει τον κόπο να συλλέξει όλες τις διαθέσιμες μαρτυρίες για την πρώιμη ανάπτυξη του ποδοσφαίρου, άσχετα με το αν τα παιχνίδια δίνονταν σε επίσημο, ανεπίσημο ή απλώς φιλικό επίπεδο. 


Καθώς καπνός χωρίς φωτιά δεν υπάρχει, η σκέψη πάει σε πιθανό μπέρδεμα των πρώτων ερευνητών που βάλθηκαν να αναζητήσουν στοιχεία για την ιστορία του ποδοσφαίρου. Και σύμφωνα με τους Bill Mallon & Volker Kluge, αυτό ακριβώς έχει συμβεί: θεμέλιο του μπερδέματος είναι η ανεπίσημη Μεσολυμπιάδα που διεξήχθη το 1906 στην Αθήνα, φιλοξενώντας πράγματι ποδοσφαιρικές αναμετρήσεις με ομάδες από την Αθήνα, τη Σμύρνη και τη Δανία. [6] Εκείνη η Μεσολυμπιάδα σχετίζεται με ένα ξεχασμένο αίτημα της χώρας μας για μόνιμη διοργάνωση διεθνών αγώνων στην Αθήνα, στο μεσοδιάστημα των επίσημων Ολυμπιάδων. Η ιδέα δεν προχώρησε, είχε όμως τους υποστηρικτές της. Κι έτσι τον Απρίλιο του 1906 έγινε μια απόπειρα, με κάθε δυνατή αίγλη: ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ κήρυξε την έναρξη, ενώ οι διεθνείς αποστολές διέμειναν στο Ζάππειο, το οποίο ανέλαβε καθήκοντα Ολυμπιακού Χωριού, όπως θα λέγαμε σήμερα. [7]

Ο ποδοσφαιρικός διαγωνισμός διεξήχθη στο τότε Ποδηλατοδρόμιο του Φαλήρου (σήμερα Στάδιο Καραϊσκάκη), όπου διαμορφώθηκε ένα γήπεδο γύρω στα 15 μέτρα μήκος μικρότερο από τα σύγχρονα. Η Ελλάδα εκπροσωπήθηκε από μια ομάδα με το όνομα της Αθήνας, στελεχωμένη κατά κύριο λόγο με παίκτες από τον Εθνικό Γυμναστικό Σύλλογο. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το όνομα του τερματοφύλακα Παναγή Βρυώνη, αλλά κι εκείνο του Γεώργιου Μερκούρη: γιος του δημάρχου Αθηναίων (άρα θείος της Μελίνας Μερκούρη), θα έφτανε αργότερα να γίνει υπουργός, μα και συνεργάτης των Ναζί. Οι Δανοί έστειλαν μια ομάδα από την Κοπεγχάγη, ενώ το τουρνουά συμπλήρωσαν δύο ομάδες από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, μία από τη Σμύρνη και μία από τη Θεσσαλονίκη (ακόμα δεν είχαν γίνει οι Βαλκανικοί Πόλεμοι).


Η ομάδα της Θεσσαλονίκης ήταν γεμάτη Έλληνες, ήταν όμως όλοι ερασιτέχνες, μέλη βασικά του Ομίλου Φιλομούσων της πόλης που είχαν λατρέψει το νέο άθλημα. Πιο γνωστός ανάμεσά τους έμελλε να γίνει ο κακώς αναγραφόμενος Ιωάννης Σαριδάκης (λεγόταν Ιούλιος), ο οποίος σταδιοδρόμησε ως έφορος του Ηρακλή κατά τον Μεσοπόλεμο. Η Σμύρνη, αντιθέτως, δεν είχε ούτε έναν Έλληνα: την αποτελούσαν Γάλλοι και Άγγλοι έμποροι εγκατεστημένοι εκεί, με πρωταγωνιστές ανάμεσά τους την οικογένεια Whittal, που αριθμούσε πέντε μέλη στη βασική ενδεκάδα.


Μετά από ένα αμφίρροπο ημίχρονο (1-1), οι Δανοί έκαμψαν την αντίσταση της Σμύρνης νικώντας με 5-1 (5-2 γράφεται κάποιες φορές, μα είναι λάθος) [8], ενώ το άλλο εισιτήριο για τον τελικό πήρε όπως αναμενόταν η Αθήνα, αφού οι έμπειροι παίκτες του Εθνικού δεν δυσκολεύτηκαν απέναντι στους φιλόμουσους Θεσσαλονικείς, σαρώνοντάς τους 5-0 (το 6-0 που αναφέρεται ορισμένες φορές είναι επίσης λάθος). 

Στην τελική αναμέτρηση, ωστόσο, οι Δανοί έκαναν φύλλο και φτερό την άμυνα του Εθνικού και βρέθηκαν να κερδίζουν 9-0 στο ημίχρονο. Σοκαρισμένοι, οι Αθηναίοι αρνήθηκαν να συνεχίσουν και οι Δανοί πήραν το χρυσό μετάλλιο χωρίς περαιτέρω προσπάθεια. Λόγω της αποχώρησης, η διοργάνωση θέλησε να στήσει ένα μίνι τουρνουά με τις τρεις εναπομείνασες ομάδες προκειμένου να απονείμει αργυρό μετάλλιο. Θεωρώντας το δικαιωματικά δικό τους, οι Αθηναίοι αρνήθηκαν να συμμετάσχουν και αποκλείστηκαν στα χαρτιά. Το μετάλλιο κατέληξε έτσι στη Σμύρνη, η οποία διέλυσε τη Θεσσαλονίκη 12-0 (ένα 3-0 που αναφέρεται συχνά-πυκνά, είναι και πάλι λαθεμένο).


Η ανεπισημότητα της Μεσολυμπιάδας, η σύμπτωση των ομάδων κι εκείνο το 15-0 που ίσως απηχεί το 12-0 του αμφιλεγόμενου αγώνα για το αργυρό μετάλλιο, δημιουργούν ζωηρή την εντύπωση πως ο μύθος του 1896 χτίστηκε πάνω στις όποιες παρανοήσεις γέννησαν τα τεκταινόμενα του 1906. Επιπλέον, η πλήρης απουσία αναφορών στις αθηναϊκές εφημερίδες του 1896 ήρθε να δέσει με μια λεπτομερέστατη έρευνα πάνω στις ολυμπιακές επιδόσεις της Δανίας. [9] Όλα δείχνουν, λοιπόν, ότι δεν «έβρεξε» 15 γκολ στην Αθήνα του 1896. Για να τελειώσουμε μάλιστα με πρέποντα ...ποδοσφαιρικό τόνο, όσο κι αν επιμένει ο σχετικός θρύλος, η μπάλα βρίσκεται πλέον στο «γήπεδο» όσων πιστεύουν σε αυτόν. Είναι εκείνοι που πρέπει να αποδείξουν γιατί ευσταθεί ο ισχυρισμός τους, κόντρα σε ό,τι υπάρχει διαθέσιμο.

Λεζάντες φωτογραφιών

κεντρική 
Στιγμιότυπο από τον αγώνα Αθήνας-Θεσσαλονίκης στη Μεσολυμπιάδα του 1906 (φωτογραφία του Αμερικανού ρεπόρτερ James Sullivan)

φωτό 2
Ολυμπιακοί Αγώνες 1896, η ομάδα του Πανεπιστημίου Princeton, που ήρθε στην Αθήνα εκ μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών (από το αρχείο του Associated Press)

φωτό 3
Τελετή έναρξης της Μεσολυμπιάδας του 1906 στο Καλλιμάρμαρο (από δημοσίευμα του γαλλικού περιοδικού Le Monde Ιllustré)

φωτό 4
Η ποδοσφαιρική ομάδα της Θεσσαλονίκης, με μέλη από τον Όμιλο Φιλομούσων της πόλης (από τη Bibliotheque du Musee Olympique de Lausanne)

φωτό 5
Η ποδοσφαιρική ομάδα της Σμύρνης με τους πέντε Whittall (φωτογραφημένη στο στούντιο του Θεόδωρου Σερβάνη στην Κωνσταντινούπολη)

φωτό 6
Η ποδοσφαιρική ομάδα της Δανίας, που κέρδισε το χρυσό μετάλλιο στη Μεσολυμπιάδα του 1906 (από το βιβλίο του Hans A. Larsen)

Σημειώσεις

[1] Jürgen Buschmann & Karl Lennartz, Die Olympischen Fußballturniere: Band 1 – Erste Schußversuche 1896-1908 (Kassel: Agon Sportverlag, 1999), ειδικά σελίδες 10-43.

[2] Βλέπε το περιοδικό Bulletin du Comité International des Jeux Olympiques, τεύχος 3, Ιανουάριος 1895.

[3] Τάσσος Σταθόπουλος, Αχαϊκό Ποδόσφαιρο: Εκατόν Είκοσι Χρόνια 1891-2010 (Πάτρα: Εκδόσεις Πικραμένος, 2010).

[4] Guy Oliver, The Guinness Book Of World Soccer: The History of the Game in Over 150 Countries [1992], 2η εκδ. (Middlesex: Guinness Publishing, 1995), σελ. 77.

[5] David Goldblatt, The Ball Is Round: A Global History of Football (Λονδίνο: Penguin Books, 2007), σελ. 243.

[6] Bill Mallon & Volker Kluge, «The Rumoured Football Matches at the 1896 Olympics» (2019), πηγή διαθέσιμη ηλεκτρονικά.

[7] James E. Sullivan, The Olympic Games at Athens, 1906 (Νέα Υόρκη: American Sports Publishing Company, 1906).

[8] Όλα τα αποτελέσματα που αναφέρονται στο άρθρο βασίζονται στη δίγλωσση (ελληνικά/γαλλικά) έκδοση «Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες 1906 - Επίσημα Αποτελέσματα», η οποία βγήκε τον Ιούνιο του 1906 ως τεύχος αρ. 4 για το Δελτίον της Επιτροπής των Ολυμπιακών Αγώνων εν Αθήναις.

[9] Hans Agersnap Larsen (επιμ.), De Olympiske: Biografi af Danske OL-deltagere 1896-1996 (Κοπεγχάγη: Danmarks Idræts Forbund, 1996).