Κατερίνα Κυρμιζή: Λάρβα [δισκοκριτική, 2015]

Το 1996, η πρωτοεμφανιζόμενη Κατερίνα Κυρμιζή πέτυχε να αφήσει ισχυρό χνάρι στις εγχώριες αναζητήσεις για μια pop που θα μπορούσε να γνωρίσει ραδιοφωνική επιτυχία χωρίς να παραδοθεί στον mainstream ήχο: το Κοντσέρτο Για Σοκολάτα Και Τριαντάφυλλα ‎έγινε σημείο αναφοράς για αρκετούς νέους της εποχής που είχαν τις κεραίες τους στραμμένες σε πιο εναλλακτικά ακούσματα. 

Για διάφορους λόγους, εκείνο το μπαμ δεν μπόρεσε να έχει συνέχεια. Εντούτοις η Κυρμιζή συνέχισε να υπάρχει, έστω και με σποραδικές ανά τα χρόνια κυκλοφορίες. Μία από αυτές ήταν και η Λάρβα, πίσω στο 2015, η οποία βγήκε σε CD με την Κόκκινη Καρφίτσα –το πάλαι ποτέ μουσικό ένθετο που είχε στήσει ο Βαγγέλης Βέκιος και έβγαινε σε μηνιαία βάση με την εφημερίδα Αυγή. Ο μακαρίτης, μάλιστα, με είχε μπλέξει κι εμένα με αυτή την ιστορία. Και παρότι ήταν εποχή που δεν είχα καθόλου χρόνο ή ανοχή για τον ρομαντισμό τον οποίον απαιτούσε η προσπάθεια, έδωσε την ευκαιρία συνεργασίας με ανθρώπους τους οποίους εκτιμούσα (Σωκράτης Παπαχατζής, Δημήτρης Στούμπος).

Σε κάθε περίπτωση, η Λάρβα ήταν δίσκος αξιοπρόσεχτος. Στον οποίον τόσο η Κυρμιζή, όσο και ο κάτωθι εικονιζόμενος Νίκος Γρηγοριάδης που υπέγραφε μουσική και στίχους (σύντροφός της στη ζωή μα και στην τέχνη), απέδειξαν ότι παρέμεναν δύο σοβαροί δημιουργοί, που δεν είχαν πάψει να αναρωτιούνται για εκείνη την «άλλη» εγχώρια pop ή για το πώς μπορούσες να σκαρώσεις μια μοντέρνα αστικη μπαλάντα με νόημα.

Το τελευταίο διάστημα, το άλμπουμ έδειχνε να έχει χαθεί από τις ψηφιακές πλατφόρμες (Spotify, iTunes κλπ.), κάτι όμως που αποδείχθηκε προσωρινό: πριν λίγες μέρες, η Λάρβα έγινε εκ νέου διαθέσιμη. Είναι λοιπόν μια καλή αφορμή αυτή για μια επαν-επίσκεψη στην κριτική που έγραψα πίσω στο 2015 για λογαριασμό του Avopolis. Η οποία αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.

* η παρακάτω φωτογραφία ανήκει στην Έφη Ρίζου και προέρχεται από το promo υλικό που συνόδευσε την έκδοση της Λάρβας

H Νίκη –μία από τις ηρωίδες της Λάρβας– έχει πτυχίο, μιλά ξένες γλώσσες και ψάχνει δουλειά. Στο "Είμαι Καλά" βλέπει τον Πάνο να μεταναστεύει αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, έχει δε και την αιώνια Ελληνίδα μάνα να της γκρινιάζει για γάμους και παιδιά. 

Πιο κάτω, κορίτσια ή μεγαλύτερες γυναίκες μας μιλούν για τον έρωτα (π.χ. "Δεύτερη Ευκαιρία"), τον οποίον βρίσκουμε συχνά ενταγμένο σε μια καθημερινότητα που φαίνεται να έχει γενικότερα στραβώσει. Η λαχτάρα λ.χ. της νέας αρχής στην "Καινούρια Μέρα" εμπεριέχει κάτι το συνολικό, ενώ το γκρίζο κενό του θεατρικά δοσμένου "Χρυσόψαρου" θίγει κι αυτό κάτι μεγαλύτερο. Στο "Λουλούδι Της Ερήμου", μάλιστα, ο έρωτας προβάλλει ως αντίδοτο σε βίους οι οποίοι βουλιάζουν στο τσιμέντο μιας αναγνωρίσιμα αγχωτικής Αθήνας. 

Ακόμα όμως και στη στιχοκεντρική μας Ελλάδα, η επιτυχία δεν είναι μόνο θέμα ωραία δοσμένων στίχων. Είχα τις αμφιβολίες μου όταν έμαθα ότι η Κατερίνα Κυρμιζή θα ξανατραγουδούσε Νίκο Γρηγοριάδη, γιατί στο αμέσως προηγούμενο ραντεβού του διδύμου με τη δισκογραφία (6 χρόνια πριν, με το άλμπουμ Είμαι Εδώ!), είχαν μεν επιβεβαιωθεί τα κεκτημένα, μα είχε λείψει η σπίθα. Αλλά στη Λάρβα, ο Γρηγοριάδης λάμπει. Κι ας έμεινε σε κάπως «κλειστά» κι ασφαλή για εκείνον νερά, αφήνοντας τον δίσκο να κυλήσει σε υπερβολικά οικεία σχήματα, από ένα σημείο κι έπειτα: στιγμές π.χ. σαν το "Ψάχνω Για Σένα" ή την "Προδοσία" θα μπορούσαν να υπάρχουν σε κάθε δουλειά του, είναι ο «μέσος όρος» του. 

Εδώ ο Γρηγοριάδης προτάσσει ολοκληρωμένες, μοντέρνες αστικές μπαλάντες, με έξυπνες πινελιές από διάφορα όργανα (τσέλο, γιουκαλίλι, charago, βιολί) να υποστηρίζουν ενορχηστρωτικά τις κυρίαρχες κιθάρες. Φτιάχνει έτσι τραγούδια αβίαστα ραδιοφωνικά, με υψηλό βαθμό συναισθηματικής νοημοσύνης. Αν λ.χ. ακολουθούσαμε την πεπατημένη της ελληνικής δισκογραφίας, το προαναφερθέν "Είμαι Καλά" θα ήταν ένα θλιμμένο, μελαγχολικό άσμα. Ως το τραγούδι εντούτοις μιας 20άρας, η οποία δεν νιώθει τον χρόνο ως εχθρό, το ακούμε να ηχεί ανέμελο. Πολύ σωστά, αφού οι μέρες και οι νύχτες της Νίκης αργοσβήνουν δίχως τη βαριά αίσθηση μεγαλύτερων ηλικιών: η προοπτική βρίσκεται (εξ ορισμού) μπροστά.

Η Κυρμιζή, με τη σειρά της, πατάει σε αυτό το βάθρο για να παραδώσει τις πιο μεστές της ερμηνείες, μέχρι τώρα. Είναι αληθινά θαυμαστός ο τρόπος με τον οποίον μεταμορφώνεται κάθε φορά στις αφηγήτριές της, ενώ ειδικά στο ηλιολουσμένο ρεφρέν της "Καινούριας Μέρας" –αλλά και στο χαμογελαστό, σουρεάλ γαϊτανάκι με φόντο τα πέριξ της Ομόνοιας που εκτυλίσσεται στο "Σε Είδα Στην Πειραιώς"– τα φωνητικά της κομίζουν μια λιακάδα που πολύ λείπει από το εγχώριο μουσικό σκηνικό. 

Κάποιους μήνες πριν κυκλοφορήσει η Λάρβα, της είχα δώσει ψήφο εμπιστοσύνης σε μία από τις τελευταίες συσκέψεις της Κόκκινης Καρφίτσας στις οποίες μετείχα. Δεν είχα ακούσει ούτε νότα, μάλιστα στην αρχή νόμιζα κιόλας πως ο δίσκος λέγεται Λάβα. Δεν είχε σημασία, πάντως· θα έδινα σε κάθε περίπτωση ψήφο εμπιστοσύνης στην Κατερίνα Κυρμιζή. Θα έχω πάντα την περιέργεια να δω τι κάνει, καθώς πιστεύω ότι μόνο κέρδος αποτελεί η ύπαρξή της στην εγχώρια δισκογραφία. Αν ψάχνετε το γιατί, γδύστε τα φετινά της τραγούδια σε μια κιθάρα: δεν θα χάσουν τίποτα από την ομορφιά ή από την αμεσότητά τους. 

Ας μου επιτραπεί λοιπόν μια παρατήρηση. Η Κυρμιζή έχει έναν μικρό μα πιστό πυρήνα φίλων, που είμαι βέβαιος πως την αγαπούν, μα της κάνουν κακό γράφοντας για εκείνη δημοσίως, με τον τρόπο με τον οποίον συνήθως το κάνουν. Καλώς ή κακώς, τα χρόνια πέρασαν. Δεν γίνεται λοιπόν να μιλάμε για μια ενεργή δημιουργό/τραγουδίστρια με μόνιμο σημείο αναφοράς ένα «αχ!» για το Κοντσέρτο Για Σοκολάτα Και Τριαντάφυλλα (1996) και για το "Στην Πίσω Τσέπη Του Blue Jean". Ούτε προσφέρεται κάτι με τα διαπρύσια κηρύγματα για τα άδικα της δισκογραφίας απέναντι σε δημιουργούς που –προφανώς– δεν χωράνε στην κοπτοραπτική της. Ζούμε στο 2015. Είμαστε συνηθισμένοι πια σε καλλιτέχνες που δεν ταίριαξαν στα στάνταρ των εταιριών και την έψαξαν διαφορετικά. Άλλωστε, όποιος ακούσει τη Λάρβα και την αντιπαραβάλλει με το σύνηθες μενού που κυκλοφορούν/υποστηρίζουν οι δισκογραφικές σε ανάλογο ύφος, θα το ακούσει να κάνει νιάου-νιάου στα κεραμίδια, χωρίς όλες αυτές τις έμπλεες συναισθηματισμών και ηθικολογίας κορώνες. 

Επίσης, υπάρχει εκεί έξω ένας νέος κόσμος, παιδιά σαν τη Νίκη του εναρκτήριου άσματος. Τι όφελος προκύπτει για την Κυρμιζή της Λάρβας, αν παρουσιάζεται διαρκώς ως το pop thing κάποιων άλλων 20άρηδων, οι οποίοι πλέον σαραντάρισαν ή σαρανταρίζουν και νοσταλγούν τα νιάτα τους, ίσως και τις μέρες που χώραγαν σε εκείνο το μπλου-τζιν; Δεν είναι θέμα «μάνατζμεντ», ούτε «promotion», δεν το θέτω έτσι. Είναι όμως ζήτημα επικοινωνίας, σε εποχές που έχει τεράστια σημασία και το πώς περνάς το μήνυμά σου, πέρα από το ίδιο το μήνυμα. Το χαμηλό, ευγενικό, προσιτό προφίλ του Νίκου Γρηγοριάδη και της Κατερίνας Κυρμιζή δεν πρέπει λοιπόν να οδηγεί σε συγχύσεις. Είναι δύο δημιουργοί σοβαροί, με εγνωσμένη αξία, οι οποίοι αποδεικνύουν εδώ ότι έχουν ακόμα πράγματα να μας πουν. Τους οφείλουμε λοιπόν ανάλογη σοβαρότητα, αντί να τους παρουσιάζουμε στο κοινό σαν να 'ναι «δυο παιδιά από την παρέα μας».  

Παύλος Παυλίδης - συνέντευξη 1 (2008)

Στη δουλειά του μουσικογραφιά, η συνέντευξη είναι λίγο-πολύ ατομική υπόθεση: οι καλλιτέχνες μπορεί να είναι περισσότεροι του ενός, αλλά δημοσιογράφος είναι συνήθως μόνο ένας. 

«Συνήθως», όμως. Γιατί, σπανίως, έχει συμβεί και το αντίστροφο. Είτε ...εκ προμελέτης, όπως π.χ. είχαμε κάνει με τον Διονύση Κοτταρίδη όταν πήγαμε να συναντήσουμε τη Μαρία Φαραντούρη (περισσότερα εδώ), είτε κατά τύχη. Όπως ένα ζεστό μεσημέρι του Ιούλη, πίσω στο 2008.

Ο Παύλος Παυλίδης είχε βγάλει με τους B-Movies το περίφημο (πλέον) ζωντανά ηχογραφημένο άλμπουμ στο Θέατρο Απόλλων της Ερμούπολης. Είχαμε κανονίσει λοιπόν να βρεθούμε για καφέ με αυτή την αφορμή, ώστε να στηθεί μια συνέντευξη για το Sonik. Ήταν ωραίες εποχές εκείνες, οι πιο ευτυχισμένες στα χρόνια που υπήρξα επαγγελματίας μουσικοδημοσιογράφος και κριτικός: είχα γραφείο στη Μπλε Πολυκατοικία στα Εξάρχεια, ενώ η Κρίση που διέλυσε τον χώρο μας ήταν ακόμα κάτι που κανείς δεν υποψιαζόταν. Το δε ραντεβού με τον Παυλίδη δεν γινόταν να είναι πιο άνετο, αφού είχε κανονιστεί για ...απέναντι –στο Βοξ, το οποίο ακόμα λειτουργούσε τότε ως καφέ. 

Καθώς λοιπόν συζητούσα με τη Ρουμπίνη Διαμαντόπουλου, την αρχισυντάκτρια τότε του Sonik, κάποιες τελευταίες λεπτομέρειες για το μάκρος και την παράδοση της συνέντευξης, ο Στυλιανός Τζιρίτας –που επίσης βρισκόταν στο γραφείο δουλεύοντας– πρότεινε να έρθει κι αυτός στην κουβέντα με τον Παυλίδη. Η Ρουμπίνη δεν είχε κανένα πρόβλημα, οπότε πήγαμε πράγματι παρέα, βρήκαμε και τον Παυλίδη ευδιάθετο και κύλησαν όλα μια χαρά. Η συζήτησή μας, μάλιστα, δεν εξαντλήθηκε στα της ηχογράφησης στη Σύρο: επεκτάθηκε και γενικότερα στο τι γινόταν τότε στο ελληνικό τραγούδι, καθώς και στις rock μα και χιπ χοπ εκφάνσεις της εγχώριας δημιουργίας, ενώ ο Παυλίδης θυμήθηκε και το καφενείο της Θεσσαλονίκης όπου ξεκίνησε να πρωτοπαίζει. 

Εκείνη η συνέντευξη τυπώθηκε λοιπόν για το τότε Sonik και αναδημοσιεύεται τώρα εδώ –για πρώτη φορά στο ίντερνετ– με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις. Αφορμή, η χθεσινοβραδινή live streaming συναυλία του Παυλίδη στο Principal της Θεσσαλονίκης (με μόνους συνοδούς τον Φώτη Σιώτα και τον Δημήτρη Τσεκούρα), την οποία παρακολούθησε από ό,τι φαίνεται κάμποσος κόσμος, επιβεβαιώνοντας πως παραμένει ένας από τους πιο δημοφιλείς καλλιτέχνες έξω από την κυρίως σφαίρα του εγχώριου mainstream.

Χρόνια αργότερα θα ξανασυναντιόμασταν με τον Παυλίδη, για μία ακόμα κουβέντα. Όμως αυτή είναι αντικείμενο μιας άλλης ανάρτησης.

* η κάτωθι φωτογραφία, από ζωντανή εμφάνιση του Παύλου Παυλίδη, ανήκει στον Θάνο Λαΐνα

Πόσο γνώριμη σου ήταν η Σύρος, πριν πας εκεί για τις δύο συναυλίες στο Θέατρο Απόλλων;

Τη Σύρο την έβλεπα από το καράβι κάθε φορά που πήγαινα στην Αμοργό, ήταν μία από τις στάσεις. Περίπου δύο εβδομάδες πριν τις συναυλίες πήγα λοιπόν εκεί, ώστε να δω τον χώρο. Δεν το περίμενα ότι θα ήταν τόσο ωραίος, είναι κάτι το εκπληκτικό. Πήγα ως απλός επισκέπτης και αφού είδα το θέατρο ρώτησα αν γίνονται και συναυλίες σε αυτό. Μου απάντησαν ότι είναι κλεισμένο για όλο τον Μάρτιο και ότι στις 22 θα έπαιζε κάποιος Παυλίδης! (γέλια εκατέρωθεν) 

Αλλά και το νησί γενικά ήταν ωραίο, είχε έναν αέρα που τον ήθελα. Από τη μία δηλαδή σκέφτεσαι τον Μάρκο και τους Μικρασιάτες οι οποίοι εγκαταστάθηκαν εκεί, από την άλλη η αρχιτεκτονική σου θυμίζει Ιόνιο και Φράγκους.

Πέρα από όμορφο, πόσο λειτουργικό βρήκες τελικά το θέατρο Απόλλων για τις ανάγκες μιας συναυλίας;

Εμένα το Απόλλων μου έδωσε την αίσθηση ότι είναι περισσότερο ένας χώρος φτιαγμένος για μουσική, παρά για θέατρο. Δεν ξέρω βέβαια πόσα γκάζια μπορεί να αναπτύξει κανείς παίζοντας σε αυτό και πώς θα ακουγόταν κάτι τέτοιο, αλλά εμείς έτσι κι αλλιώς δεν πήγαμε εκεί με τέτοιους σκοπούς. Γι' αυτό που θέλαμε να κάνουμε, αποδείχθηκε πολύ κατάλληλος χώρος.

Ακούγεσαι πολύ ευχαριστημένος...

Ναι, γιατί, πέρα από τον χώρο, έγινε και πολύ καλή δουλειά από τους ηχολήπτες: πρόκειται για ανθρώπους που θαυμάζω. Δουλέψαμε 40-45 άτομα συνολικά και δεν ακούστηκε ούτε ένα παράπονο, ούτε καν από όσους ήρθαν ως εκεί χωρίς ουσιαστικά να έχουν ιδέα για το τι είναι αυτό στο οποίο θα λάμβαναν μέρος. 

Σημαντικός παράγοντας, πάντως, είναι και η γενναιοδωρία της Archangel, γιατί κάλυψε τα έξοδα τόσων ανθρώπων για τις πέντε συνολικά μέρες που μείναμε στη Σύρο. Το live στο Απόλλων δεν είχε καμία σχέση με τη λογική άρπα-κόλλα που όλοι ξέρουμε πως λίγο-πολύ επικρατεί στον τρόπο με τον οποίον γίνονται οι συναυλίες: πάμε να κάνουμε μια βραδιά, στην Αθήνα που θα έχει και κόσμο, άντε να έχουμε κι ένα φορτηγάκι.

Συμμερίζεσαι επομένως την άποψη που θέλει την Archangel να λειτουργεί με διαφορετική λογική σε σχέση με άλλες εταιρείες; 

Θεωρώ ότι η Archangel δεν λειτουργεί με τον τρόπο που συνήθως λειτουργούν άλλες ανεξάρτητες εταιρείες στην Ελλάδα. Πρώτα-πρώτα, δεν τους διακρίνει καμία μιζέρια. Και η γενναιοδωρία την οποία ανέφερα πριν πως δείχνουν, νομίζω ότι τους επιστρέφεται. Στη δική μου περίπτωση, ας πούμε, κάποιοι φίλοι λένε ότι με το Live Στο Απόλλων έκανα το καλύτερο best of της πορείας μου, συνάμα όμως είναι κι ένας δίσκος ο οποίος δείχνει να τα πηγαίνει πολύ καλά και εμπορικά: ήδη έχουν γίνει περίπου 5.000 παραγγελίες.

Το Live Στο Απόλλων περιέχει κομμάτια από τις προσωπικές σου δουλειές, τραγούδια από την περίοδο των Ξύλινων Σπαθιών, αλλά και καινούργιο υλικό. Με τι λογική επέλεξες την track list που ακούμε;

Προσωπικά, κάποια κομμάτια που τελικά μπήκανε στο CD, εγώ δεν θα τα έβαζα. Αλλά κατάλαβα στη διαδικασία ότι δεν έπρεπε να κάνω αυτό που άρεσε σε μένα απόλυτα. Γιατί, ας πούμε, δεν ήθελα να βάλω το “Φωτιά Στο Λιμάνι” –με τη λογική πως είναι ένα τραγούδι παλιό, το οποίο το έχω πλέον χορτάσει. Αρκετοί όμως θεωρούσαν τη συγκεκριμένη εκτέλεση καταπληκτική. 

Τα νέα τραγούδια που ακούσαμε, είναι πρόγευση κάποιας καινούριας δουλειάς;

Ναι, ετοιμάζω καινούρια δουλειά. Για την ώρα δουλεύω τα τραγούδια στο λάπτοπ.

Τον Οκτώβριο, εντωμεταξύ, θα βγει κι ένα DVD από τις παραστάσεις στη Σύρο. Εκεί θα υπάρχει και υλικό το οποίο δεν ακούμε στο CD;

Ναι, γιατί καθώς το φτιάχναμε είδα ότι τραγούδια που δεν είχαν μπει στο CD δεν γινόταν να μην υπάρχουν στο DVD. Κι αυτό επειδή είναι πολύ διαφορετικό να βλέπεις ένα συγκρότημα να παίζει κάτι στη σκηνή, από το να ακούς απλώς τι παίζει το συγκεκριμένο συγκρότημα. Σε ορισμένα κομμάτια σε παρασέρνει απλώς η εικόνα –έχει βέβαια γίνει και καλή δουλειά σε επίπεδο κινηματογράφησης και μοντάζ. Και καλό θα ήταν τέτοιες παραστάσεις να βοηθιούνται και από τους δήμους: ήμασταν ολομόναχοι, πληρώσαμε τα πάντα από την τσέπη μας, ενώ ήταν μια πολύ μεγάλη παραγωγή για επαρχιακή πόλη και ειδικά για νησί. 

Μη φανταστείτε ότι έχω κάποιο παράπονο, το θέτω σε ένα επίπεδο ότι θα άξιζε τον κόπο να συμμετέχουν. Και ελπίζω όταν δούνε το DVD να το καταλάβουν. Για μένα το μεγαλύτερο σκάνδαλο στην περίπτωση Χρήστου Ζαχόπουλου είναι αυτό που συνέβη φέτος, ότι δηλαδή, ακριβώς επειδή ξεμπροστιάστηκαν όσοι έκλεβαν τα λεφτά, όλοι περίμεναν ότι θα μοιράζονταν επιτέλους και θα άνοιγαν οι συναυλίες με τους δήμους. Αντί γι' αυτό, φέτος είναι που δεν έδωσαν απολύτως τίποτα. 

Για εσένα ειδικά, ως δημιουργό απέναντι στο υλικό σου, τι σηματοδότησε το live στη Σύρο;

Πρώτα-πρώτα, ξαναγάπησα κάποια από τα τραγούδια. Όμως το πιο βασικό από όλα ήταν ότι το live στήθηκε έτσι ώστε η φωνή να είναι μπροστά και τα λόγια να είναι τα κυρίαρχα –κι αυτό μου άρεσε πολύ. Πιστεύω ότι φέτος δοκιμάστηκα ως τραγουδιστής περισσότερο από κάθε άλλη χρονιά. Θυμάμαι π.χ. ότι, επί χρόνια όταν παίζαμε με τα Σπαθιά, χρειαζόταν περισσότερο να φωνάξω ώστε να ακούω ο ίδιος τη φωνή μου. Χρειάζεται επομένως να έχεις τον κατάλληλο χώρο για να αναπτυχθούν οι δυναμικές του ακουστικού σχήματος και να δουλευτεί η φωνή. 

Βασικά στη Σύρο χρησιμοποίησα το σχήμα των έξι ατόμων που είχα δοκιμάσει επί περίπου 1,5 μήνα στον Σταυρό του Νότου στην Αθήνα, το οποίο την τελευταία στιγμή έγινε δεκαμελές. Και τόση ώρα μπορεί να ευλογούμε τα γένια μας και να λέμε τι καλή δουλειά κάναμε, αλλά ήταν απλώς απίστευτο το πώς τα ίδια παιδιά με τα οποία ρίχναμε πολύ γέλιο στα καμαρίνια στάθηκαν μετά με τόση υπευθυνότητα πάνω στη σκηνή. Έβγαινα καμιά φορά από τα καμαρίνια επίτηδες για να μπορέσω να θυμηθώ τι είχαμε έρθει να κάνουμε στη Σύρο!

Ο κόσμος φαίνεται να το εισέπραξε κι αυτός πολύ καλά, σαν εμπειρία. Μάλιστα διαβάσαμε και ακούσαμε για άτομα τα οποία ήρθαν στο live χωρίς να ξέρουν κάτι για εσένα και έφυγαν ενθουσιασμένοι. Το βίωσες εσύ κάτι τέτοιο παίζοντας;

Ναι, ήταν παράξενη η εικόνα. Από τη μία υπήρχαν κάποια νέα παιδιά τα οποία ξεκίνησαν από την Αθήνα ειδικά για τις συναυλίες και από την άλλη έβλεπες στο κοινό ανθρώπους που ήσουν σίγουρος ότι αποκλείεται να ήξεραν το “Καράβι”, ίσως ούτε καν τον “Βασιλιά Της Σκόνης” ή το “Λιωμένο Παγωτό”. Όπως ας πούμε ορισμένα πολύ νέα παιδιά ή κάποιες κυρίες σίγουρα στα 50 τους, ίσως και παραπάνω. 

Πάντως, αισθάνθηκα καταπληκτικά απέναντι σε ένα τέτοιο κοινό, το οποίο μάλιστα συμπεριφέρθηκε και άψογα. Αν προσέξατε στον δίσκο, ακούγεται λες και ηχογραφούσαμε σε στούντιο. Κατά τη διάρκεια της παράστασης δεν έβηξε ούτε ένας άνθρωπος! Είχαμε βέβαια και καταπληκτικούς ηχολήπτες, όπως είπα και πιο πριν. Νομίζω πως αυτός ο δίσκος ακούγεται καλύτερα από κάθε άλλον δίσκο μου, παρ' όλο που είναι live.  

Πόσο πιστεύεις αλλάζει ένα τραγούδι σου, όταν παίζεται ζωντανά και ειδικά από ένα συγκρότημα;

Μπορεί να αλλάξει και σε μεγάλο βαθμό. Για μένα, το πρώτο μεγάλο σχολείο πάνω σε αυτό ήταν ένα καφενείο στη Θεσσαλονίκη, όπου πρωτοξεκίνησα να παίζω με δύο κιθάρες κι ένα κρουστό. Είναι ένα καφενείο με ευρωπαϊκό αέρα –θυμίζει κάτι από Πράγα– το οποίο σε όλη τη διάρκεια της μέρας είναι κανονικό καφενείο, με παππούδες να παίζουν τάβλι και να πίνουν τον καφέ τους. Και ερχόμενος γύρω στις 9 το βράδυ, οπότε αρχίζει το soundcheck, επικρατεί ένα διαφορετικό κλίμα: μετατρέπεται σε live χώρο. 

Έπαιζα σε αυτό το καφενείο κάθε Τρίτη κι ακόμα παίζω –κάνω ένα μικρό διάλειμμα λόγω καλοκαιριού και θα ξαναπάω. Εκεί πρωτοσυνειδητοποίησα λοιπόν πόσο μπορεί να αλλάξει ένα τραγούδι ζωντανά. Όταν ειδικά το παίζεται από μια ομάδα, ένα συγκρότημα, κάποια σχεδόν τα χάνεις, γίνονται κάτι άλλο. Καμιά φορά, επίσης, οι μπάντες βρίσκονται σε ένα σημείο της πορείας τους, οπότε σπρώχνουν κάθε κομμάτι προς ένα συγκεκριμένο ύφος. Κάτι που δυναμώνει κάποια, μα αδικεί κάποια άλλα. Ακόμα και σπουδαίοι παραγωγοί το παραδέχονται αυτό, μιλώντας για κατά τα άλλα άψογα άλμπουμ. 

Πού νιώθεις πιο απελευθερωμένος δουλεύοντας; Στο στούντιο ή στη σκηνή;

Στο στούντιο έχεις τη δυνατότητα της επανάληψης. Κι έχεις ίσως και την εντύπωση ότι τελειοποιείς κάτι. Ως τραγουδιστής, όμως, δοκιμάζεσαι πάντα στη σκηνή, τελικά. Και το Απόλλων στην Ερμούπολη μου παρείχε μια ατμόσφαιρα κατάλληλη για να τραγουδήσω όπως θα ήθελα να τραγουδούσα και σε ένα στούντιο. 

Στο CD ακούγεσαι πράγματι πιο εσωτερικός από κάθε άλλη φορά σε επίπεδο ερμηνείας, σαν να αναζητούσες να φτάσεις σε κάποιο μεγαλύτερο βάθος από ότι μέχρι τώρα...

Το ήθελα αυτό. Ήθελα έναν καθαρό live δίσκο. Και ήξερα ότι το θέμα δεν βρισκόταν στο να εξωτερικεύσω το αίσθημα, αλλά στο να το ελέγξω και να το ισορροπήσω. Γιατί σε ένα live εκτίθεσαι στην παρόρμηση της στιγμής και δεν μπορείς βέβαια να κάνεις διορθώσεις.  

Παρακολουθείς αλήθεια τα αγγλόφωνα συγκροτήματα, τα οποία ξεφυτρώνουν πια σαν τα μανιτάρια;

Δεν έχω τον χρόνο να τα ακούσω όλα, για να έχω μια καλή, συνολική εικόνα. Ασφαλώς έχω ακούσει πολύ ωραία πράγματα –και όχι μόνο από αθηναϊκά ή από θεσσαλονικιώτικα γκρουπ. Οι Raining Pleasure, για παράδειγμα, είναι ένα στ' αλήθεια ενδιαφέρον συγκρότημα και μου αρέσει που δουλεύουν και με ξένους συνεργάτες, όπως στο τελευταίο τους άλμπουμ. Αλλά και η Μόνικα μου φάνηκε ενδιαφέρουσα. Προσωπικά, πάντως, διψάω να ακούσω ανάλογες παραγωγές και ενορχηστρώσεις με αυτές που τόσο καλά κάνουν διάφορες αγγλόφωνες μπάντες, με ελληνικό στίχο». 

Το ελληνόφωνο rock δείχνει να έχει υποχωρήσει δραματικά. Γιατί συνέβη αυτό, όπως το βλέπεις εσύ;

Καλά να πάθει το ελληνόφωνο rock. Έμεινε στάσιμο, η αισθητική του είναι πολύ ξεπερασμένη και, όπως και να το κάνουμε, όλοι πρέπει να καταλάβουμε ότι το ελληνόφωνο έχει σχέση με τον ελληνικό στίχο. Έχει λοιπόν μεγάλη σημασία το τι λες, πολύ μεγαλύτερη από όταν γράφεις στα αγγλικά. Ο λόγος κατέχει δηλαδή κυρίαρχη θέση και από αυτόν πρέπει να ξεκινάμε. 

Δεν υποστηρίζω βέβαια ότι πρέπει να ακούμε ποιήματα, έχει όμως σημασία το ύφος και ο τρόπος στο ταξίδι που θα πας. Πλέον οι πιο ενδιαφέροντες στίχοι βρίσκονται για μένα στο χιπ χοπ. Όχι ότι έχει εμφανιστεί κάτι το συγκλονιστικό στο ελληνόφωνο χιπ χοπ, πάντως εκεί βλέπω πια να υπάρχει ζωή και δυναμική. Αν και είναι θλιβερό το πόσο έχουν κρατήσει ως επιρροή από τους Αμερικάνους τη ψευτομαγκιά. Έχω βαρεθεί να τους ακούω να κορδώνονται σαν κοκοράκια. Συχνά, αντί να ασχολούνται με τα όσα χάλια συμβαίνουν γύρω μας, ασχολούνται με το ποιος είναι ο πιο μάγκας.

Παρακολουθείς άλλα πράγματα από ελληνική μουσική;

Εδώ και αρκετό καιρό, το μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου μου το περνάω σε ένα χωράφι δίπλα στη θάλασσα: έχω κληρονομήσει κάτι ωραίες ελιές και τις προσέχω. Ας πούμε ότι κάνω τεράστιες διακοπές! Εκεί λοιπόν έχω ένα τρανζιστοράκι και συχνά ανοίγω το ραδιόφωνο και το αφήνω. Έχω βέβαια το καταφύγιο του Τρίτου Προγράμματος, όπου επιστρέφω όταν δεν βρίσκω κάτι άλλο να ακούσω. 

Πάντως αυτό που ακούω από το ελληνικό τραγούδι δεν το διακρίνει τίποτα το πρωτότυπο. Με την εξαίρεση λίγων πραγμάτων, όπως π.χ. του Γιάννη Αγγελάκα, του Θανάση Παπακωνσταντίνου ή του Σωκράτη Μάλαμα, ο οποίος πάντα, ό,τι και να κάνει, έχει αυτή την τρομακτική σπίθα. Άκουσα κι ένα νέο pop κομμάτι των Ενδελέχεια, συμπαθητικό ήταν, μα δεν νομίζω πως θα αλλάξει κιόλας την πραγματικότητα. 

Κατά τα άλλα μιζερεύω και βαριέμαι με τα όσα ακούω. Ειδικά στο έντεχνο, βλέπω να κρύβονται όλοι πίσω από μια κακοχωνεμένη Ανατολή κι έναν αμανέ. Είναι από τις λίγες φορές που δεν μου μυρίζει τίποτα το καινούριο να έρχεται. Είναι κι αυτός ένας από τους λόγους που πήγα στη Σύρο, ώστε να θυμηθώ λίγο και το Δυτικό τοπίο και δουλειές σαν το Χαμόγελο Της Τζοκόντα του Μάνου Χατζιδάκι –που, αν και δίσκος μιξαρισμένος στη Νέα Υόρκη από τον Quincy Jones, είναι ελληνικότατος.

Royal Concertgebouw Orchestra - ανταπόκριση (2016)

Στρογγυλά 30 χρόνια έκλεισε αυτές τις μέρες το Μέγαρο Μουσικής, από όταν άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του στο κοινό (Μάρτιος του 1991). Το οικείο (πλέον) κτήριο άρχισε να κατασκευάζεται το 1976, ύστερα από μια ιδέα της Αλεξάνδρας Τριάντη, η οποία ήταν ιδρύτρια του συλλόγου Φίλοι της Μουσικής. 

Πρόκειται για έναν οργανισμό που δεν μπόρεσε να ζήσει απαλλαγμένος από ...περιπέτειες οικείες δυστυχώς στη χώρα μας: δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια άλλωστε από τότε που βρέθηκε στην πρώτη γραμμή των δημοσιευμάτων, λόγω των χρεών του στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (δάνειο 2003) και στην Εθνική Τράπεζα (δάνειο 2007). Τα οποία δεν μπορούσε να αποπληρώσει, με αποτέλεσμα να κρατικοποιηθεί το 2016.

Πρόκειται όμως και για έναν οργανισμό που έχει προσφέρει σημαντικές συναυλιακές συγκινήσεις στο μουσικόφιλο κοινό. Έστω κι αν εντύπωσε και μια αίσθηση απόστασης –με πρόσημο τόσο ηλικιακό, όσο και ταξικό– η οποία επιμένει φοβάμαι, παρά τις κατά καιρούς προσπάθειες να γεφυρωθεί. 

Με τα συν και τα πλην, πάντως, το Μέγαρο Μουσικής έχει λόγους να γιορτάζει και έχει ήδη ξεκινήσει, παρουσιάζοντας την Καμεράτα στην περίφημη 9η Συμφωνία του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν με όργανα εποχής –κάτι που γίνεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η συναυλία αυτή θα επαναληφθεί και το Σάββατο 27 Μαρτίου, σε διαδραστική προβολή 360°. Ενδιάμεσα, βέβαια, θα τιμηθεί και η επέτειος της 25ης Μαρτίου με τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν σε πλήρη ανάπτυξη, από το ανδρικό φωνητικό σύνολο ΜΕΙΖΟΝ. 

Όσο για μας, τιμούμε τα γενέθλια αυτά με μια επαν-επίσκεψη σε ένα αξέχαστο στιγμιότυπο, το οποίο αποτελεί συνάμα και χαρακτηριστικότατο παράδειγμα συναυλίας που χωρίς το Μέγαρο Μουσικής δύσκολα θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί. Ο λόγος για τη βραδιά της 26ης Οκτωβρίου 2016, όπου στην αίθουσα «Χρήστος Λαμπράκης» πρωταγωνίστησε η Royal Concertgebouw Orchestra της Ολλανδίας, σε διεύθυνση Daniele Gatti. Η οποία έκανε πραγματική επίδειξη δύναμης, επιβεβαιώνοντας ότι είναι (όπως λέγεται) μία από τις καλύτερες ορχήστρες στον κόσμο. Παράλληλα, έθεσε νομίζω και το μέτρο με το οποίο πρέπει να κρίνονται ανάλογα θεάματα, πόσο μάλλον από δικά μας σύνολα που προσπαθούν να διευρύνουν το καλλιτεχνικό τους αποτύπωμα. 

Η κάτωθι ανταπόκριση πρωτοδημοσιεύτηκε το 2016 στο Avopolis και αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.

Ως «δεύτερη καλύτερη» ορχήστρα του κόσμου πίσω από τη Φιλαρμονική του Βερολίνου λογίζεται η Βασιλική Ορχήστρα Κονσέρτχεμπαου (όπως προφέρεται) του Άμστερνταμ, σύμφωνα με πρόσφατο διεθνές πάνελ διακεκριμένων κριτικών κλασικής μουσικής. Και δεν άφησε κανένα περιθώριο αμφισβήτησης αυτής της παγκόσμιας κλάσης της στο γεμάτο (μα όχι sold-out) Μέγαρο Μουσικής, όπου χειροκροτήθηκε με δικαιολογημένο ενθουσιασμό, αριστεύοντας σε ένα ιδιαίτερα απαιτητικό πρόγραμμα, υπό την εκφραστικότατη διεύθυνση του νέου της καλλιτεχνικού διευθυντή Daniele Gatti. 

Η έναρξη της βραδιάς είχε μάλιστα και ελληνικό χρώμα, αφού θέσεις της ορχήστρας δόθηκαν σε μέλη της νεότευκτης (2015) MOYSA, της Συμφωνικής δηλαδή Νέων του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης. Μαζί, οι διακεκριμένοι διεθνείς σταρ και τα καινούρια ταλέντα του τόπου μας παρουσίασαν το Πρελούδιο της όπερας του Ρίχαρντ Βάγκνερ Οι Αρχιτραγουδιστές της Νυρεμβέργης (1862): ένα φανταχτερό δείγμα από τα μουσικά θέματα της τελευταίας, που όμως απαιτεί προσοχή σε ορισμένες συναισθηματικές απολήξεις της παρτιτούρας, ιδίως όσες σχετίζονται με τον ρόλο των πνευστών και με τον λυρισμό των βιολιών. Το αποτέλεσμα της συνύπαρξης υπήρξε αρμονικότατο και το κοινό καμάρωσε εμφανώς τα παιδιά από τη MOYSA, ενώ και ο Gatti έδειξε θερμός, πέρα νομίζω από τυπικότητες.

Για τους Ολλανδούς, βέβαια, αυτό δεν ήταν παρά ένα χαλαρό προοίμιο. Γιατί, μόλις παρατάχθηκαν σε πλήρη σύνθεση, βούτηξαν αμέσως στα βαθιά, αφήνοντάς μας αποσβολωμένους στις θέσεις μας με τις επιδόσεις που έπιασαν στα αποσπάσματα από το "Λυκόφως των Θεών", τελευταίο μέρος του περίφημου βαγκνερικού έπους Το Δαχτυλίδι των Νίμπελουνγκ. Διακριτική όταν χρειάστηκε, με παύσεις γεμάτες αναμονή και με εξάρσεις τρομερές, πλήρως εναρμονισμένες με το μεγαλεπήβολο και θεαματικό στυλ του Γερμανού συνθέτη, η Βασιλική Ορχήστρα Κονσέρτχεμπαου ακολούθησε τον Ζήγκφριντ στο ταξίδι του στον Ρήνο και τον αποχαιρέτησε με ενάργεια και με την πρέπουσα «δόξα» όταν πέθανε, θανάσιμα τραυματισμένος από τον Χάγκεν, με τις τελευταίες του σκέψεις να στρέφονται στη Μπρουνχίλντε. Ήταν μια εκτέλεση συναρπαστική. 

Το δεύτερο μέρος άνοιξε με Γκούσταβ Μάλερ, με το adagio από την περιπετειώδη 10η Συμφωνία (1910), τελευταίο έργο της ζωής του, που έμελλε βασικά να συμπληρωθεί και ολοκληρωθεί σχεδόν μισό αιώνα μετά τον θάνατό του. Εδώ ο Gatti υπήρξε μοναδικός, φτάνοντας την κινησιολογία του επί του πόντιουμ στο απόγειο της εκφραστικότητάς της, οδηγώντας τους μουσικούς του στο συναισθηματικό βένθος ενός έργου που –απηχώντας την υπαρξιακή κρίση του δημιουργού του– φτάνει στα σύνορα του ατονικού, μοντέρνου κόσμου και χρειάζεται έτσι λεπτές αποχρώσεις σε πολλά σημεία. Τόσο συνεπήρε το κοινό η καταπληκτική απόδοση όλων των παραπάνω, ώστε ορισμένοι έσπευσαν να χειροκροτήσουν και να φωνάξουν λίγα (κρίσιμα) δευτερόλεπτα πριν το σωστό σβήσιμο, αναγκάζοντας τον Gatti να τεντώσει το δεξί του χέρι με νόημα προς την πλατεία, σταματώντας τους. 

Και κλείσαμε με Alban Berg, με τα "Τρία Κομμάτια για Ορχήστρα, Έργο 6", σε μία ακόμα διαφήμιση των ικανοτήτων της Κονσέρτχεμπαου, με βιολιά, φαγκότα και κρουστά να φτάνουν σε δυσθεώρητα κρεσέντο και με το σύνολο των μουσικών της να μοιάζει συχνά με κύμα, έτσι όπως συντονιζόταν σύσσωμο με μία από τις πλέον περίπλοκες παρτιτούρες στην ιστορία της λόγιας σύνθεσης. Η οποία προστάζει συχνές αλλαγές στο τέμπο και ζητεί ιδιαίτερη προσοχή από το ακροατήριο, ώστε να γίνουν διακριτές όλες οι μικρές μα φοβερές λεπτομέρειες, όπου κάπου απηχείται και ο Μάλερ –πράγμα που ένωσε με μια νοητή γραμμή όλες τις στάσεις του ρεπερτορίου. 

Ο τελικός, εκκωφαντικός και οριστικός χτύπος του γιγάντιου σφυριού οδήγησε την πλατεία του Μεγάρου σε πανζουρλισμό ιαχών και χειροκροτημάτων. Δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει διαφορετικό φινάλε, άλλωστε, μετά από μια τέτοια βραδιά. Μας χρειάζονται τέτοιες συναυλίες στην Ελλάδα, γιατί κοινό και κριτικοί έχουμε χάσει το αληθινό μέτρο των πραγμάτων, γενόμενοι υπέρ το δέον επιεικείς (ή, έστω, ενθουσιώδεις) με εγχώριες και μη ορχήστρες που απέχουν στην πραγματικότητα πολύ από όσα λέγονται/γράφονται για εκείνες –οπότε ο πήχης ξαναμπαίνει στη θέση του και ίσως ορισμένοι τουλάχιστον να το ξανασκεφτούμε. Σε κάθε περίπτωση, χρωστάμε ανυπολόγιστες ευχαριστίες στον ανώνυμο (κατ' επιθυμία του) συμπατριώτη μας του εξωτερικού, ο οποίος χορηγεί ευγενώς την έλευση τέτοιων δρώμενων στην Αθήνα των καιρών μας.

Αποστόλης Αρμάγος: Στην Άλλη Όχθη [δισκοκριτική, 2017]

Εβδομάδα 25ης Μαρτίου αυτή που ξεκινά, οπότε αναμένονται κάμποσα δημοσιεύματα γύρω από τα 200 χρόνια τα οποία γιορτάζουμε φέτος (καθ' όλο βέβαια το έτος) από το 1821. Μάλιστα, έχω ετοιμάσει κι εγώ κάποια πράγματα, που θα αποκαλυφθούν σταδιακά –ορισμένα τις αμέσως επόμενες ημέρες, άλλα αργότερα μέσα στο 2021.

Ένας από τους νεότερους δημιουργούς που μπήκε στον κόπο να εμπνευστεί από την επέτειο, είναι και ο Αποστόλης Αρμάγος. Ο οποίος, ήδη από τα τέλη του 2020, έχει καταθέσει το κομμάτι "Ο Πρώτος Κυβερνήτης", αφιερωμένο βεβαίως στη μορφή του Ιωάννη Καποδίστρια. Ερμηνεύουν ο Νεοκλής Νεοφυτίδης στο πιάνο και ο Νίκος Παραουλάκης στο νέι.

Σημειωτέον, επίσης, ότι δεν είναι η μόνη παρουσία του Αρμάγου με κάτι καινούριο, αφού πλέον υπάρχει και μια διασκευή του στο "Night Οf Τhe Dead" του Θοδωρή Ζήρα (2007).

Με αυτές τις αφορμές, το blog επιστρέφει σήμερα στον δίσκο του Αρμάγου Στην Άλλη Όχθη (2017), στον οποίον μελοποίησε την επιγραμματική ποίηση του Τάκη Μιχόπουλου, αυξάνοντας αισθητά τον πήχη των προσδοκιών γύρω από τα όσα μπορεί να συνεισφέρει στο σύγχρονο εγχώριο σκηνικό. Η κριτική μου δημοσιεύτηκε τότε στο Avopolis και αναδημοσιεύεται τώρα εδώ, με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.  

Ο Αποστόλης Αρμάγος κάνει την έκπληξη με την 4η δουλειά που υπογράφει στα 4 χρόνια στα οποία δραστηριοποιείται δισκογραφικά. Και το λέω αυτό τόσο ως προς το τι έρχεται να προσφέρει ηχητικά, όσο και για το πόσο μεγαλώνει τον πήχη των προσδοκιών με αυτό του το ταξίδι Στην Άλλη Όχθη.

Κατά μία έννοια, ο Αρμάγος πράγματι αλλάζει ...όχθη, σε σχέση με όσα ξέραμε για εκείνον από τους δύο δίσκους που έχει βγάλει με την Ξένια Ροδοθεάτου (2012, 2013) ή από το άλμπουμ με τον Νίκο Βενετάκη (2016). Ενώ δηλαδή μέχρι τώρα φαινόταν να απλώνει τα δίχτυα του προς μια ελληνική τραγουδοποιία που είχε εγκολπώσει τις Δυτικές ηλεκτρικές μνήμες και τη ντόπια έντεχνη παρακαταθήκη –φτάνοντας ως τις νεοπαραδοσιακές ευαισθησίες, στην περίπτωση του Βενετάκη– εδώ μας «υποχρεώνει» να τον δούμε ως συνθέτη έξω από πάσης φύσης στεγανά. Και κυρίως ως έναν παίκτη ικανό να ανακατέψει την τράπουλα. 

Το εκπληκτικό με το συγκεκριμένο άλμπουμ είναι ότι διαρκεί περίπου ένα τέταρτο. Μόλις ένα τέταρτο, αλλά είναι τόσο πυκνή η εμπειρία, ώστε, φτάνοντας στο φινάλε, αισθάνεσαι πως άκουσες ένα πλήρες έργο. Είναι μάλιστα τόσες οι μικροπτυχές, τόσο χλιδανό το πλήθος των δημιουργικών λεπτομερειών, ώστε ακόμα και κομμάτια με διάρκεια 1,5 λεπτό αποκαλύπτουν όλο και περισσότερα, όσο τους δίνεις χρόνο ακρόασης. Υπάρχει λοιπόν θαυμαστή οικονομία, σε αγαστή σύμπνοια με την ελλειπτική δωρικότητα που διακρίνει τους επιγραμματικούς στίχους του ποιητή Τάκη Μιχόπουλου.

Ναι, έχουμε μελοποίηση ποίησης στην Άλλη Όχθη, με μια φρέσκια όμως αντίληψη, που σε τίποτα δεν θυμίζει τις στεγνές, κουρασμένες απόπειρες όσων φυτοζωούν στη σκιά του Μίκη Θεοδωράκη (κυρίως) και του Μάνου Χατζιδάκι (δευτερευόντως). Ως βασικά «όπλα» του Αρμάγου αναδεικνύονται το πιάνο, τα πλήκτρα και ο προγραμματισμός, με τα οποία οδηγείται σε διαδρομές σύγχρονες, περιπετειώδεις, μακριά από φορμαλισμούς. Αρθρώνει έτσι μια συνθετική «γλώσσα» που βρίσκεται αρκετά κοντά στις ανησυχίες του επίκαιρου πειραματισμού, του είδους που εκκινεί από τη διεθνή ηλεκτρονική εμπειρία (θαυμάσιο παράδειγμα το οργανικό "Αναχωρήσεις"). Μια γλώσσα, θα μπορούσαμε να πούμε, η οποία διαθέτει κάτι από το πνεύμα της Λένας Πλάτωνος της δεκαετίας του 1980, αλλά εκφράζεται με τρόπους του 21ου αιώνα.

 

Το δεύτερο καταπληκτικό με αυτόν τον δίσκο είναι το πόσο απλά γίνονται όλα τούτα τα «δύσκολα»: το πόσο προσανατολισμένα είναι δηλαδή στο να υπηρετήσουν μια μορφή τραγουδιού, αντί να χάνονται σε διανοουμενίστικες αναζητήσεις. Έτσι, οι επιφάνειες μένουν καθάριες και εύληπτες, ενώ προς την ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι ερμηνείες της Άννας Λινάρδου, η οποία τραγουδάει εξαιρετικά, με αίσθηση του ειδικού βάρους των λέξεων, μα και με ένα διόλου ευκαταφρόνητο συναισθηματικό εκτόπισμα –ακούστε λ.χ. πώς λέει εκείνο το «δεν υπάρχουν πνεύματα», στο "Θέση". Ως μόνη ερμηνευτική αστοχία κατέγραψα το "Επικοινωνιολόγοι", όπου οι λέξεις «φελλέ» και «τουπέ» παρατονίζονται (με αποτέλεσμα να ακούμε «φέ-λλέ» και «τού-πέ»). 

Στους καιρούς που ζούμε, ένας τέτοιος δίσκος εκδίδεται σε μόλις 200 αντίτυπα. Νούμερο που δεν εμπόδισε τους συντελεστές να δείξουν μεράκι, φιλοτεχνώντας ένα εξώφυλλο μακριά από τα χιλιοειπωμένα και τοποθετώντας το CD μέσα σε εξασέλιδο βιβλίο με χοντρές, σχεδόν χαρτονένιες σελίδες, επενδυμένες με ασπρόμαυρα εικαστικά του Νικόλα Χριστοφοράκη. Δεν έχω ιδέα τι τύχη μπορεί να βρει η Άλλη Όχθη στο σκηνικό που έχει διαμορφωθεί την τελευταία δεκαπενταετία στην εγχώρια μουσική παραγωγή. Πάντως, αν σας λένε ότι δεν βγαίνουν πια καλοί δίσκοι, ας ξέρετε ότι δεν είναι έτσι τα πράγματα. Ζητείτε, και θέλετε ευρεί.

Πίτσα Παπαδοπούλου: Αγάπες Μου Παλιές [δισκοκριτική, 2018]

Ένα παλιότερο αφιέρωμα στον Τάκη Μουσαφίρη παρουσίασε χθες Σάββατο 20 Μαρτίου (σε επανάληψη) η τηλεοπτική εκπομπή του Σπύρου Παπαδόπουλου Στην Υγειά Μας Ρε Παιδιά, τιμώντας έτσι τον σημαντικό αυτό δημιουργό που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή.

Ως συνήθως, από το πάλκο πέρασαν διάφοροι καλεσμένοι. Αυτή όμως που έλαμψε όσο κανείς άλλος, ήταν η Πίτσα Παπαδόπουλου, η οποία σημειωτέον αποθεώθηκε και από τον ίδιο τον Μουσαφίρη. 

Σπουδαία λαϊκή φωνή η Παπαδοπούλου. Πίσω στο 2009, μάλιστα, συστηθήκαμε στη συνέντευξη Τύπου για ένα πρόγραμμα που θα παρουσίαζε με τον Γιώργο Νταλάρα («Εκεί που οι Φίλοι Συναντιούνται», στο Polis Theatre) και κουβεντιάσαμε και για μια συνέντευξη. Δυστυχώς το πρόγραμμα δεν φτούρησε –ήταν η εποχή που ανέτειλαν τα μνημόνια– και η συνάντησή μας δεν συνέβη ποτέ, παρότι στο ενδιάμεσο μιλήσαμε δύο φορές στο τηλέφωνο.

Με αφορμή λοιπόν τη χθεσινή προβολή του αφιερώματος στον Μουσαφίρη, επαν-επισκέφθηκα την κριτική που έγραψα το 2018 στο Avopolis για τον μέχρι στιγμής τελευταίο στούντιο δίσκο της, το Αγάπες Μου Παλιές, που βγήκε στο μικρό label Το Ρήμα, σε διανομή MLK (αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις). 

Μια γερή λαϊκή δουλειά, φτιαγμένη α-λα-παλαιά (κόντρα στο ποπ φασόν της δικής μας εποχής), η οποία δημιουργούσε στην πορεία διάφορα ερωτήματα. Έγινε μάλιστα και αφορμή για μια e-mail συζήτηση με τον Χρήστο Νικολόπουλο, η οποία δεν είναι ωστόσο προς δημοσίευση.

Έχω συχνά παρατηρήσει ότι κάτι συμβαίνει με τον Νίκο Οικονομόπουλο –κάτι «τραβάει» το αυτί προς τα τραγούδια του. Με έναν τρόπο, κατορθώνει έτσι και υπερασπίζεται μια λαϊκότητα, ακόμα κι αν τόσο το υλικό του, όσο και η φωνή του, κατατάσσονται στην ποπ. Το ίδιο συμβαίνει και με την Πάολα, το ίδιο ίσχυε και για τον μακαρίτη τον Παντελή Παντελίδη. Μέχρι και πριν μια δεκαετία, πάλι, αυτήν την αλλαγή Παραδείγματος την υπηρετούσε ο Γιώργος Μαζωνάκης: καλλιτέχνης που επίσης είχε επαφές με τη διεθνή μουσική πραγματικότητα και περισσότερο βασιζόταν στον τρόπο, παρά στη φωνή, στο «ανάστημα» και σε όλα εκείνα που όρισαν τον πήχη του λαϊκού ινδάλματος στην εποχή του Στέλιου Καζαντζίδη και της Βίκυς Μοσχολιού. 

Με γνώμονα τα παραπάνω, η Πίτσα Παπαδοπούλου βρίσκεται δύο στάδια πίσω. Έτσι τουλάχιστον αποτυπώνεται σε αυτό το νέο άλμπουμ, το οποίο την επαναφέρει στη δισκογραφία μετά από αρκετά χρόνια. Δείχνει κατάρα, εκ πρώτης όψεως· μα ίσως τελικά να είναι ευχή. 

Με 40 χρόνια παρουσία στη δισκογραφία και με περίπου μισό αιώνα θητεία στα πάλκα, η Θεσσαλονικιά ερμηνεύτρια ξέρει πολύ καλά πού και πώς πατάει. Με επίγνωση ότι παρήλθαν ανεπιστρεπτί οι εποχές που η Ακτή της έβγαζε δίσκο κάθε χρόνο και οι καιροί που μπορούσε, αν το ήθελε, να δοκιμάσει και κάτι τις διαφορετικό –τραγουδώντας λ.χ. έναν Μάνο Χατζιδάκι (1986), έναν Σωκράτη Μάλαμα (1994), μια Βάσω Αλαγιάννη (1994) ή έναν Νίκο Πορτοκάλογλου (2010)– μένει σε μια ζώνη ασφαλείας. Την οποία επιμελείται, οικοδομεί και οριοθετεί η παρουσία του Χρήστου Νικολόπουλου. 

Ο τελευταίος βρίσκεται εδώ ως συνθέτης όλων των τραγουδιών, ως ενορχηστρωτής (μαζί με τον Χρήστο Μιχάλη), ως δεξιοτέχνης σε μπουζούκι και μπαγλαμά, ως συνοδοιπόρος σταθερός τα τελευταία χρόνια σε ένα από τα πιο πετυχημένα λαϊκά προγράμματα της νυχτερινής Αθήνας, μα και ως θεματοφύλακας ενός ήχου σμιλεμένου με τις πενιές και τη ματιά του πάνω στο ελληνικό τραγούδι. 

Στον Χρήστο Νικολόπουλο έλειπε πολύ μια τραγουδίστρια με την κλάση της Πίτσας Παπαδοπούλου. Τα τελευταία χρόνια είχε δοκιμάσει να στηρίξει νέες και νεότερες φωνές σαν τον Γιάννη Ματσούκα (2009), τη Σοφία Παπάζογλου (2012) και τη Ζωή Παπαδοπούλου (2017), όμως καμία προσπάθεια δεν ευόδωσε, ούτε και ο ίδιος μπόρεσε να εμπνευστεί κάτι ιδιαίτερο για χάρη τους. Αλλά στο Αγάπες Μου Παλιές, ο Νικολόπουλος κεντάει. Ακόμα κι αν εδώ/εκεί βρίσκεις γνώριμα μοτίβα έκφρασης ή οικείες ενορχηστρώσεις, συναισθάνεσαι επιτέλους το βάρος μα και το κέφι της πενιάς του, την ικανότητά της να μεταμορφωθεί σε γοργόφτερη σαΐτα στήνοντας ένα ατόφιο γλέντι. Αλλά κι έναν δίσκο συμπαγή, με αρκετά καλά τραγούδια, που δεν δυσκολεύεται να σε πείσει να πατήσεις το πλήκτρο της επανάληψης. 

Όμως, κακά τα ψέματα, το γκολ μπαίνει από τα αποδυτήρια και το βάζει η Πίτσα Παπαδοπούλου. 

Πριν καν δηλαδή θαυμάσεις όσα έφτιαξε ο Νικολόπουλος, εκείνη έχει ήδη κερδίσει την παρτίδα στα πρώτα δευτερόλεπτα που αρχινά να λέει το "Αγάπες Μου Παλιές" –μια διασκευασμένη αιγυπτιακή μελωδία σε ανέκδοτους στίχους του Πυθαγόρα. Το ατόφια λαϊκό μέταλλο της φωνής της, το εκπληκτικό επίπεδο το οποίο διατηρεί στις ερμηνείες ακόμα και στη δεδομένη ηλικία και τα θαυμάσια, απέριττα γυρίσματά της, τη βγάζουν ασπροπρόσωπη ακόμα και όταν πρέπει να αναμετρηθεί με διασκευές σε Στέλιο Καζαντζίδη, όπως στο "Μετάνιωσες" και στο "Άσε Με Να Ζήσω Μοναχός", όπου σιγόντο της κάνει ο Νικολόπουλος. Στη διαδρομή ακούμε κάμποσα ακόμα ευπρόσωπα τραγούδια ("Για Τα Δύσκολα Είμαι Εγώ", "Αδιέξοδή Μου Αγάπη"), μεταξύ τους και το "Και Μάρτυράς Μου Ο Θεός", ένα ωραίο ντουέτο με τον Στέλιο Διονυσίου, ο οποίος στην προσέγγιση θυμίζει περισσότερο πλέον τον Θέμη Αδαμαντίδη, παρά τον πατέρα του.

Η γκρίνια της υπόθεσης βρίσκεται στο ότι ο δίσκος βλέπει το λαϊκό τραγούδι ως υπόθεση κλειδωμένη στον χρόνο, πρεσβεύοντας μια αισθητική κι ένα στυλ που ήδη άρχισε να ραγίζει από τη δεκαετία του 1990. Είναι έτσι δίσκος που δεν ενδιαφέρεται να πει κάτι στα παιδιά τα οποία αγαπούν το γλυκό ύφος του Οικονομόπουλου και πήγαν δακρυσμένα με ένα λουλούδι στο χέρι να αποχαιρετήσουν τον Παντελίδη: απευθύνεται στους γονείς τους, στη γενιά τέλος πάντων που έζησε τον Καζαντζίδη, διασκέδασε στα κέντρα με τον Στράτο Διονυσίου και τώρα κάθεται κυρίως σπίτι και βλέπει Στην Υγειά Μας Ρε Παιδιά. Αυτός είναι ο ορίζοντας, όπως τον μετρά τόσο ο ήχος, όσο και η θεματική των τραγουδιών. 

Είναι νομίζω μια αδυναμία αυτή, από την άποψη ότι Νικολόπουλος & Παπαδοπούλου είναι πράγματι ζυμωμένοι σε μια διαφορετική κοινωνική και μουσική πραγματικότητα, όχι όμως και παροπλισμένοι. Από την άλλη, βέβαια, μάλλον με μας κάτι δεν πάει καλά, αν περιμένουμε την πρόταση για το λαϊκό τραγούδι της δεύτερης δεκαετίας του 21ου αιώνα από καλλιτέχνες που έχουν ήδη δώσει τόσα πολλά και καλούνται τώρα να επιβιώσουν σε χαλεπούς καιρούς, ποντάροντας σε ό,τι τους κρατά αναγνωρίσιμους και όχι σε ό,τι θα τους έθετε ίσως σε μια πιο «πειραματική» τροχιά. Φυσικά και θέλουμε να ακούσουμε την Πίτσα Παπαδοπούλου σε κάτι που θα εμπλέκει λ.χ. μαγνητοταινίες και ηχογραφήσεις πεδίου· ας είμαστε όμως ρεαλιστές για το τι θα πουλούσε κάτι τέτοιο και πώς θα υπηρετούσε το πρόγραμμα εμφανίσεων της επόμενης σαιζόν.  

Με την κατάθεση ενός τόσο γερού άλμπουμ σαν το Αγάπες Μου Παλιές, το κρίσιμο ερώτημα για το πού πάει (αν πάει) το λαϊκό τραγούδι σχηματοποιείται τελικά από μόνο του. Και εναπόκειται στους νεότερους δημιουργούς και τραγουδιστές να αποφασίσουν αν και πόσο λαϊκό το θέλουν, πού πρέπει να τραβηχτούν οι κόκκινες γραμμές με την ποπ και πού με τις αλαφρά λαϊκές ενορχηστρώσεις σε διάφορα έντεχνα, τα οποία καμώνονται τα λαϊκά ακριβώς επειδή απέναντί τους βρίσκουν μόνο τον Οικονομόπουλο, την Πάολα, τον Νίκο Βέρτη. Γνώμη δική μου είναι ότι άλλο να ξανοιχτούμε προς την ποπ ή/και τα ηλεκτρονικά κι άλλο να τα καταπιεί όλα ένα διεθνές φασόν, στο οποίο το λαϊκό θα επιβιώνει μόνο ως η ρίγανη που θα το νοστιμίζει και θα του προσφέρει άλλοθι εντοπιότητας. Κανένας άλλωστε από τους πρωταγωνιστές του σήμερα δεν μπορεί να καυχηθεί ότι μας έχει προσφέρει έναν δίσκο σαν το Αγάπες Μου Παλιές τα τελευταία 10 χρόνια.