Frederic Rzewski - ανταπόκριση (2013)

Δεν ξέρω αν λειτουργεί ακόμα η γκαλερί «About:», δεν νομίζω. Πριν μια δεκαετία, όμως, προσπαθούσε να κάνει το κομμάτι της στο Μοναστηράκι –σε δύσκολα χρόνια για τη χώρα– οπότε, στο πλαίσιο μιας εξωστρεφούς διάθεσης, διοργάνωνε και συναυλίες. 

Προσωπικά μου έχει μείνει αξέχαστη, γιατί είναι η πρώτη φορά που πήγα κουστουμαρισμένος σε συναυλία, καθώς έπειτα θα πήγαινα στο γλέντι του γάμου του φίλου και συνοδοιπόρου (πλέον) στο MiC, Αντώνη Ξαγά. Δέκα χρόνια πριν, τώρα που κάνω τους υπολογισμούς, αφού Οκτώβρη του 2013 πήγα εκεί για να δω τον Frederic Rzewski.

Μια ανταπόκριση από τη βραδιά δημοσιεύτηκε τότε στο Avopolis και αναδημοσιεύεται τώρα κι εδώ –με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.

* οι χρησιμοποιούμενες φωτογραφίες προέρχονται από το Facebook του καλλιτέχνη

Την Παρασκευή το βραδάκι, δεν έμεινε πρόγραμμα στη γκαλερί «About:», δεν έμεινε ούτε κάθισμα. Χώρεσαν περισσότεροι από όσοι χωράνε, βολευόμενοι οκλαδόν στο πάτωμα ή όρθιοι στην πίσω εξωτερική βεράντα, ανοίγοντας διάπλατα την ενδιάμεση συρόμενη πόρτα. Παρά το άγχος μου να βρω καρέκλα, χάρηκα ειλικρινά. Να λοιπόν, σκέφτηκα, που υπάρχει κόσμος ενδιαφερόμενος (και) για τέτοια πράγματα στην Αθήνα της Κρίσης. Και ο Frederic Rzewski, ο οποίος στα 75 πραγματοποιεί ακόμα υπερατλαντικές πτήσεις για να παρουσιάσει τη μουσική του, απέδειξε ότι την άξιζε μια τέτοια προσέλευση.

Ομολογώ ότι δεν άκουσα πολλά από τα λίγα τα οποία μας είπε πριν την έναρξη, γιατί σκεφτόμουν ότι μοιάζει με πρωτοξάδερφο του Αϊνστάιν, με το μουστάκι που έχει αφήσει και με το λευκό μαλλί να πετάει όπως ακριβώς το έχουμε μάθει από τις φωτογραφίες του διάσημου επιστήμονα. Λίγο επίσης το λεπτό χιουμοράκι, λίγο η εμμονή με το οξυγόνο στην αίθουσα, λίγο εκείνο το σπινθηροβόλο μπλε μάτι, μου φάνηκε τρελούλης –με την καλή έννοια, εκείνη που μου αρέσει. Πάντως με το που άγγιξε τα πλήκτρα, η προσοχή στράφηκε αποκλειστικά εκεί. Και τίποτα δεν κατόρθωσε να τη διασπάσει ως το τέλος της συναυλίας, μία ώρα μετά. 

Το πρώτο μέρος καλύφθηκε από το Dreams, ένα τετραμερές έργο εμπνευσμένο από την ομότιτλη ταινία του Ακίρα Κουροσάβα (夢, 1990), το οποίο ξεκίνησε να γράφεται το 2012 και δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Αποτέλεσε μιας πρώτης τάξης ευκαιρία για να θαυμάσουμε το πολυστιλιστικό ύφος του Rzewski, μα και για να τον εντάξουμε σαφώς στα πλαίσια μιας ας την πούμε avant-garde προσέγγισης στο πιάνο, που χρωστάει αρκετά στην ευρωπαϊκή σχολή και κυρίως στον Pierre Boulez. 

Αυτά ως γενικόλογη κατάταξη, διότι ο Rzewski διαθέτει κατακτημένο ύφος και απαράμιλλη προσωπική τεχνική, η οποία εξέπληξε όσους είχαμε εικόνα του πώς έπαιζε, κυρίως με την απίθανα απότομη τοποθέτηση του χεριού του (από τον αγκώνα και κάτω) πάνω στα πλήκτρα και τη συνεπακόλουθη παραγωγή ενός στιγμιαίου, μα χαρακτηριστικού «γδούπου». Ως σύνθεση, τώρα, το Dreams μπορεί να μην συγκαταλέγεται στα καλύτερα του Αμερικανού πιανίστα, είχε πάντως το ενδιαφέρον του, καθώς εξέφραζε επιτυχημένα μια ποικιλία διαθέσεων, μέσω γρήγορων εναλλαγών που όντως θύμιζαν τη ρευστότητα των ονείρων και τις ξαφνικές μεταπτώσεις/μετατροπές τους. 

Η κορύφωση της συναυλίας ήρθε στο δεύτερο μέρος, όπου παρουσιάστηκε το επίσης τετραμερές Four Pieces, του 1977. Sequel του μάλλον πιο γνωστού πονήματος του Rzweski, των παραλλαγών του πάνω στο "El Pueblo Unido Jamás Será Vencido" του Sergio Ortega –του διασημότερου δηλαδή πολιτικού τραγουδιού της Χιλής, το οποίο έγινε σύμβολο και σύνθημα (λαός ενωμένος, ποτέ νικημένος) των υποστηρικτών του Σαλβαδόρ Αλιέντε– ξετυλίχθηκε μπροστά μας ως μια πολυπρόσωπη σύνθεση, με συναρπαστικά σημεία. 

Ελλειπτικό και διατοπισμένο στη γενικότερή του κατεύθυνση, αντλούσε μελωδίες από την παραδοσιακή μουσική της Χιλής και της ευρύτερης γειτονιάς της στη Νότια Αμερική. Μετασχηματίζοντάς τις, έπειτα, υψωνόταν σε αισθητικά λαμπρές κορυφώσεις, απλά για να χαμηλώσει αμέσως μετά και να «ξαναχαθεί» σε (σχετικά) πιο αφηρημένες αναζητήσεις. 

Την καλύτερη έναρξη έκανε λοιπόν για τη φετινή σεζόν η σειρά «Pianoscapes» της Λορέντας Ράμου, θέτοντας παράλληλα κι έναν υψηλό πήχη προσδοκιών. Θα αναμένουμε με μεγάλο ενδιαφέρον τη συνέχεια. 

Γιάννης Ισούφης, Μητσάρας Λάζος & Θανάσης Λαβίδας – Η Τσιάι 'Σι Λουλουντί... Τραγούδια Και Σκοποί Των Ελλήνων Ρομά Από Τους Σοφάδες Καρδίτσας (1992) [δισκοκριτική, 2015]

Μια κριτική μου από το 2015 σε μια πολύ ιδιαίτερη συλλογή ηχογραφήσεων του 1992, την οποία επιμελήθηκαν ο Κωστής Δρυγιανάκης με τον Βαγγέλη Μπαντελά για την Εκδοτική Δημητριάδος, που την κυκλοφόρησε σε βιβλίο και CD.

Υπό τον τίτλο «Η Τσιάι 'Σι Λουλουντί...», λοιπόν, μαζεύτηκαν εδώ τραγούδια και σκοποί των Ελλήνων Ρομά από τους Σοφάδες της Καρδίτσας –όπως δηλώνει και ο υπότιτλος. Συγκροτώντας το πορτρέτο ενός χαμένου μουσικού κόσμου, τον οποίον εκπροσωπούν οι πρωταγωνιστές του άλμπουμ: ο (εικονιζόμενος άνωθεν, με τη γυναίκα του) Γιάννης Ισούφης, ο Μητσάρας Λάζος και ο Θανάσης Λαβίδας.

Όπως κι άλλα μου κείμενα της ίδιας περιόδου, η κριτική αυτή πρωτοδημοσιεύτηκε στο Avopolis, του οποίου ήμουν τότε αρχισυντάκτης. Αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.

* η κεντρική φωτογραφία προέρχεται από το αρχειακό υλικό που έδωσαν οι επιμελητές στον Τύπο, ενόψει της παρουσίασης της έκδοσης

Ο χρόνος, στην παρούσα έκδοση, είναι κάτι το ρευστό. Ξεχνιέσαι καθώς ακούς, παρασυρμένος από τη ζωντάνια του δίσκου, και νιώθεις πως κινείσαι στο παρόν· βρίσκεσαι όμως 23 χρόνια πριν. 

Μάλιστα, διαβάζοντας τα συνοδευτικά κείμενα, δεν αργείς να συνειδητοποιήσεις πως στην πραγματικότητα βρίσκεσαι ακόμα πιο πίσω: ο κόσμος του (βασικού τραγουδιστή) Μητσάρα Λάζου είναι ένας κόσμος που δύει. Ο ίδιος έχει πλέον αποσυρθεί λόγω εμφράγματος όταν γίνεται η ηχογράφηση και θα πέθαινε 3 χρόνια αργότερα (1995), έτος στο οποίο έφυγε και ο Γιάννης Ισούφης. Μόνο ο Θανάσης Λαβίδας ζει από τους κύριους συντελεστές, όντας στα 63 καθώς γράφονται τούτες οι γραμμές. Όμως δύει και η γενικότερη αισθητική την οποία εκπροσώπησαν αυτοί οι καλλιτέχνες, μιας και οι Ρομά μουσικοί της περιόδου εγκατέλειπαν τότε τα παιξίματα α-λα-τούρκα και περνούσαν προς τη σχολή Βασίλη Σαλέα. Η επικράτησή της θα φέρει τελικά (μια κάποια) πανελλαδική ομογενοποίηση, καθώς και τη σύγκλιση με τη Δύση.   

Καταλαβαίνει λοιπόν κανείς ότι υπάρχει μια δεδομένη αξία στο Η Τσιάι 'Σι Λουλουντί, καθώς παρουσιάζει ένα από τα λιγότερα φωταγωγημένα κομμάτια του ευρύτερου λαϊκού μας πολιτισμού, σε μια κρίσιμη καμπή για το τοπικό ιδίωμα που ανθούσε στους Σοφάδες της Καρδίτσας. Συχνά, βέβαια, τέτοιοι δίσκοι έχουν ακαδημαϊκό μόνο ενδιαφέρον, καθώς προτάσσουν το «πολύτιμο για την έρευνα», παραγκωνίζοντας τον παράγοντα της ακουστικής ευχαρίστησης. Εδώ, όμως, δεν συμβαίνει τίποτα τέτοιο: υπό την αιγίδα της Εκδοτικής Δημητριάδος, οι επιμελητές Βαγγέλης Μπαντελάς & Κωστής Δρυγιανάκης προσφέρουν ένα άλμπουμ που δεν ξεχνά να είναι απολαυστικό. Συγκλονιστικά απολαυστικό, μάλιστα, σε ορισμένα του σημεία. 

Ο χρόνος διαθέτει εντωμεταξύ μία ακόμα διάσταση, εκείνη της συγκεκριμένης στιγμής. Δεν εισπράττεις δηλαδή εδώ ακριβώς αυτό που θα άκουγες σε ένα Ρομά γλέντι του 1992. Όχι μόνο γιατί λείπει το κοινό, αλλά και γιατί λείπει ο ηλεκτρισμός, που ήδη είχε επικρατήσει στα πανηγύρια. Ο Κώστας Λαβίδας (αδερφός του Θανάση) πιάνει μεν την ηλεκτρική κιθάρα στο καταπληκτικό "Τούνγκε Τούνγκε", είναι όμως το μόνο παράδειγμα τέτοιας παρουσίας στα περιεχόμενα. 

Ως έναν βαθμό, επομένως, Μπαντελάς & Δρυγιανάκης «επέβαλλαν» μια αισθητική προτίμηση για κάτι το ακουστικό, την οποία φυσικά δέχτηκαν οι συμμετέχοντες· με αποτέλεσμα έναν δίσκο που ναι μεν αποτελεί αξιόπιστο πορτρέτο των γαμήλιων (κυρίως) τραγουδιών τα οποία παίζονταν κάποτε σε εκείνο το κομμάτι της Θεσσαλίας, μα ταυτόχρονα είναι και κάτι το μοναδικό, συγκρινόμενο π.χ. με τις κασέτες που κυκλοφορούσαν τότε Ρομά καλλιτέχνες σε τοπικές εταιρείες. 

Πολύ ενδιαφέρουσα είναι όμως και μία ακόμα διάσταση των περιεχομένων, η οποία ανήκει στο ευρύτερο πλαίσιο διαλόγου που μας απασχολεί τα τελευταία χρόνια και στο διεθνές ποπ/ροκ τερέν: τι είναι ξαναζεσταμένο φαγητό από μία ήδη υπάρχουσα «παράδοση» και τι καινούριο σε σχέση με αυτήν τη «μήτρα», ρωτάμε εκεί –το ίδιο ρωτάμε κι εδώ, βγάζοντας βέβαια τη λέξη παράδοση από τα εισαγωγικά της. 

Με μια σχετική ακρίβεια, λοιπόν, μπορούμε να ορίσουμε την παρουσία του Μητσάρα Λάζου ως κομβικής σημασίας, αναγορεύοντάς τον σε τραγουδοποιό που βρήκε πώς να πατήσει μεταξύ παραδοσιακού και νεωτερικού διατηρώντας τον απαραίτητο ερωτισμό που χρειάζεται μια τέτοια σχέση, ώστε να καταστεί δυναμική: η παράδοση του πρόσφερε πρότυπα και μηχανισμούς κι εκείνος έφτιαξε τα δικά του τραγούδια με αυτούς, με την οπτική του στον στίχο, τμήμα της οποίας ήταν και η έκφραση στα ρομάνι. Προφανώς πολύ πριν ο Καιρός Των Τσιγγάνων του Εμίρ Κουστορίτσα και το κατά Goran Bregović "Ederlezi" δημιουργήσουν τον ρομαντικό εξωτισμό που γοήτευσε τα μεγάλα ακροατήρια, οδηγώντας στο τηλεοπτικό κρεσέντο των Ψιθύρων Καρδιάς. 

Λυπάσαι έτσι που βρίσκεις εδώ τον Μητσάρα Λάζο σε κάμψη. Παραμένει μεν ένας υποβλητικός τραγουδιστής, μα σε γενικές γραμμές το νιώθεις πως το ζενίθ του έχει πια περάσει. Μέχρι βέβαια το σημείο εκείνο όπου η φωνή του ξεπηδά μέσα από μια διήγηση για το γαμήλιο έθιμο της κίνα, για να πει το "Σαράντα Φαμιλιά Ρομά" –το τραγούδι δηλαδή που έλεγε όταν ήταν εν ενεργεία καθώς η οικογένεια αποχαιρετούσε τη νύφη και, κατά τις μαρτυρίες, έκανε τους πάντες να κλαίνε. Είναι απλά καταπληκτικός σε αυτό το στιγμιότυπο: ένας μεγάλος μάστορας της τέχνης του. 

Εξαιρετικός είναι όμως και ο Θανάσης Λαβίδας, όχι μόνο στο ξεσηκωτικό "Τούνγκε Τούνγκε" που ήδη αναφέρθηκε, αλλά και στο "Μεραούλι", όπως και στο θαυμάσιο "Η Τσιάι 'Σι Λουλουντί", το οποίο δίνει και τον τίτλο στην όλη έκδοση: ναι μεν το λέει και ο Λάζος λίγο πιο κάτω (και το λέει ωραία), προσωπικά όμως προτιμώ το χρώμα της απόδοσης του Λαβίδα. Τέλος, ο Γιάννης Ισούφης, ονομαστός κλαριντζής στα γκαραγκούνικα γλέντια μιας παρελθούσας Θεσσαλίας, λάμπει με το καίριο, καθάριο παίξιμό του στο "Τσιφτετέλι Του Παλιού Λαβίδα": άμα πας στο χωριό Λιοντάρι στην Καρδίτσα και δεν το παίξεις, λέει, «τρως ξύλου». Ίσως δικαιολογημένα, μονολόγησα κι εγώ γελώντας, καθώς το άκουγα.

Είναι ένα θαυμάσιο απόκτημα το Η Τσιάι 'Σι Λουλουντί, ακόμα κι αν θέλετε να ασχοληθείτε μόνο με τη μουσική και όχι με το παζλ ενός χαμένου κόσμου, που άκμασε στις παρυφές μιας επίσημης λαϊκής κουλτούρας. Θα χάσετε βέβαια έτσι κάτι υπέροχα δρυγιανακικά σχόλια που προσωπικά πολύ αγαπώ, σαν αυτό το «Απομεσήμερο με χειμωνιάτικο ήλιο, αλλά και κρυαδάκι. Στους Σοφάδες υπάρχει μια έντονη και γοητευτική, θα έλεγα, αίσθηση ότι η σύγχρονη ανάπτυξη έχει σταματήσει σε ένα προγενέστερο στάδιο. Έτσι ήταν και το 1992, έτσι είναι και σήμερα, τηρουμένων βεβαίως των αναλογιών». Αλλά, ακόμα κι έτσι, κερδισμένοι θα μείνετε. Και με το παραπάνω.

Elina Duni - Partir [δισκοκριτική, 2018]

Μια κριτική μου από την άνοιξη του 2018 στο άλμπουμ «Partir» της Elina Duni, η οποία διήνυσε αρκετά γρήγορα την απόσταση από την Αλβανία στην ECM. 

Όπως κι άλλα μου κείμενα της ίδιας περιόδου, η κριτική αυτή πρωτοδημοσιεύτηκε στο Avopolis, του οποίου ήμουν τότε αρχισυντάκτης. Αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.

* η κεντρική φωτογραφία προέρχεται από το υλικό που έδωσε ως promo στον Τύπο η ECM και ανήκει στον Nicolas Masson

Μια φωνή βγαίνει μπροστά και τραγουδά, μόνη ή με λιτή οργανική συνοδεία. Είναι μια συνθήκη αρχαία· ίσως και προϊστορική. Κι όμως, τόση μουσική μετά, εξακολουθεί να γοητεύει, ξεπερνώντας τα σύνορα χωρών, εποχών και πολιτισμών.

Αυτό το διαπολιτισμικό παίζει καίριο ρόλο στην περίπτωση του Partir, ορίζοντας την ίδια την ταυτότητά του, αλλά και το τι πρόκειται να ακούσεις –ακόμα και το πώς θα το ακούσεις: ο τίτλος είναι στα γαλλικά, η τραγουδίστρια προέρχεται από την Αλβανία, η κουλτούρα της διέπεται από τον κεντροευρωπαϊκό κοσμοπολιτισμό της Ελβετίας, τα κομμάτια αποδίδονται σε μια (εντυπωσιακή) πληθώρα γλωσσών. 

Βεβαίως, αυτό το «μούλτι-κούλτι» δεν λέει κάτι από μόνο του· εύκολα θα μπορούσε να καταλήξει σε αχταρμά. Όμως η Elina Duni διαθέτει μια φωνή που είναι και εκφραστική, μα και γυμνασμένη. Και δίπλα της έχει μια παραγωγή-εγγύηση, με τη σφραγίδα υπεροχής του Manfred Eicher. Το Partir, λοιπόν, χαρακτηρίζεται από εκπληκτική συνοχή. Οι γλώσσες αλλάζουν με ευφράδεια, τα συμφραζόμενα πηδάνε τους χάρτες, μα εν τέλει αρθρώνεται ένα σύνολο συμπαγές, με ήχο αυτονομημένο μάλιστα από τα όσα προϋποθέτει κανείς από μια ECM κυκλοφορία. 

Βεβαίως, η παιδεία της Duni και οι καταβολές της ανήκουν στην ίδια σχολή ευρωπαϊκής τζαζ που απασχολεί συνήθως το label –και αυτά είναι πράγματα από τα οποία δεν ξεφεύγει κανείς εντελώς. Ωστόσο η Duni ξεμακραίνει σε σύγκριση λ.χ. με δουλειές του πρόσφατου παρελθόντος, φτιαγμένες με λογική κουαρτέτου. Εδώ λειτουργεί σόλο και η αίσθηση που σου αφήνει είναι περισσότερο folk, παρά τζαζ, έστω κι αν διατηρείται στο αποτέλεσμα μια ξεκάθαρη λόγια διάσταση: ένα υπέροχα χαρακτηριστικό σημείο είναι το daf το οποίο συνοδεύει το αιγυπτιακής προέλευσης άσμα "Lamma Bada Yatathanna".

Από την άλλη, κάτι παρόμοιο μπορείς να ισχυριστείς και για το άλμπουμ Dallëndyshe του 2015, αλλά και για το Matanë Malit του 2012. Οι διαφορές είναι πράγματι μικρές: εκεί είχες folk υλικό με ECM προσέγγιση, εδώ έχεις μια πιο ανοιχτή παλέτα επιλογών, η οποία αποδίδεται με έναν τρόπο πιο folk, ενταγμένο σε ένα πλαίσιο που δεν θα ξενίσει τον συνήθη αγοραστή του label· είναι θέμα περισσότερο/λιγότερο, πάντως ένα προσεκτικό αυτί δεν θα χάσει τις καίριες αποχρώσεις. 

Το Partir δεν φανερώνει λοιπόν αδιέξοδα. Ίσως, όμως, να φανερώνει άγχη, με την έννοια ότι η Duni –ως καλλιτέχνιδα της ECM– είναι ορατή στον ευρωπαϊκό τζαζ Τύπο εδώ και μια εξαετία, όμως κάπου κόλλαγε το πράγμα με το αλβανόγλωσσο υλικό το οποίο πρότεινε. Δεν ξέρω δηλαδή πόσο τυχαίο είναι ότι το Partir περιλαμβάνει μόλις μία πρωτότυπη σύνθεση κι αυτή τραγουδισμένη στα αγγλικά ("Let Us Dive In"). 

Ίσως, επίσης, το άλμπουμ να παρέχει και το μέτρο με το οποίο πρέπει να αποτιμηθεί. Με την έννοια ότι, ναι, θαυμάζεις διάφορα πράγματα στη φωνητική εκφορά, στην παραγωγή, στις ενορχηστρώσεις, αλλά το αυτί θα σταθεί επανειλημμένα στο αλβανικό δημοτικό "Vaj Si Kenka" και στην εξαιρετική διασκευή του "Amara Terra Mia" του Domenico Modugno. Και δεν ξέρω πόσο τυχαίο είναι που η Duni είναι Αλβανίδα και που, ιστορικά, οι Αλβανοί είχαν τόσα πάρε-δώσε με την Ιταλία. 

Θέλω να πω ότι, αταβιστικά, κάτω από τα καντάρια κεντροευρωπαϊκής παιδείας και συστάσεων, τραγουδάει τελικά πιο εκφραστικά εκεί όπου αισθάνεται και πιο οικεία, ενώ αποτυγχάνει λ.χ. να συγκινήσει στο προαναφερόμενο "Let Us Dive In", στη διασκευή του "Je Ne Sais Pas" του Jacques Brel ή στην αντίστοιχη του ελβετικού παραδοσιακού "Schönster Abestärn", όσο «σωστά» κι αν τα προσεγγίζει. 

Παραμένει βέβαια το γεγονός μιας καλής δουλειάς, η οποία ίσως να κάνει και το προσδοκώμενο γκελ στον ευρωπαϊκό τζαζ Τύπο. Ο πήχης, ωστόσο, δεν ανεβαίνει για τη Duni. Ίσως μάλιστα να διακυβεύεται κιόλας, όσο απομακρύνεται από τα Βαλκάνια. 

Areni Agbabian - Bloom [δισκοκριτική, 2019]

Μια κριτική μου από την άνοιξη του 2019 στο άλμπουμ «Bloom» της ανερχόμενης Areni Agbabian, η οποία, μέσα σε μια πενταετία, βρέθηκε από τον κόσμο των αυτοχρηματοδοτούμενων δισκογραφικών εκδόσεων στα σαλόνια της ECM. 

Όπως κι άλλα μου κείμενα της ίδιας περιόδου, η κριτική αυτή πρωτοδημοσιεύτηκε στο Avopolis, του οποίου ήμουν τότε αρχισυντάκτης. Αναδημοσιεύεται τώρα εδώ με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.

* η κεντρική φωτογραφία προέρχεται από το υλικό που έδωσε ως promo στον Τύπο η ECM και ανήκει στον Mher Vahakn

Μέσα σε μια πενταετία, η Areni Agbabian βρέθηκε από τις συνεργασίες με τον Tigran Hamasyan και τον κόσμο των αυτοχρηματοδοτούμενων δισκογραφικών εκδόσεων στα σαλόνια της ECM, ταιριάζοντας ταμάμ με τη new series ετικέτα της περίφημης γερμανικής εταιρείας: η μουσική της πρόταση περιέχει κάμποσο από εκείνο το «άλλο» που αναζητά για την τελευταία ο Manfred Eicher. 

Το Bloom είναι μια έκταση αραιοκατοικημένη. Δίπλα στη φωνή και στο πιάνο της Areni Agbabian, υπάρχει βασικά μόνο ο Ελβετός δεξιοτέχνης των κρουστών Nicolas Stocker και ο Manfred Eicher, ο οποίος αυτή τη φορά δεν αρκείται μόνο στον ρόλο του παραγωγού: σε δύο περιστάσεις τον βρίσκουμε να παρεμβαίνει στο υλικό και ως δημιουργός, συνεισφέροντας τις πιανιστικές γέφυρες "Whiteness" και "Rain Drops". Η αίσθηση του «αραιού» διακρίνει όμως και τη μουσική που ακούμε, η οποία μοιάζει να αναδύεται σε ψήγματα από τη σιωπή, διαγράφοντας ψιθυριστά τους οργανικούς και τραγουδιστικούς της κύκλους. Τα πράγματα παραμένουν διακριτικά ακόμα και όταν οι διάρκειες των κομματιών υπερβαίνουν τα 7 λεπτά. 

Η Agbabian πρεσβεύει εδώ ένα πολυσυλλεκτικό δημιουργικό σύμπαν, το οποίο επιδιώκει να ανθίσει στα σύνορα των αναφορών του. Ως Αμερικανίδα με καταγωγή από την Αρμενία, άλλωστε, γνωρίζει από πρώτο χέρι και τι σημαίνει, μα και τι συμβαίνει όταν συναντιούνται δύο ξέχωροι κόσμοι. 

Έτσι, η μουσική της απηχεί τις folk παραδόσεις της καυκάσιας ρίζας της –αντλώντας μάλιστα απευθείας, στις περιπτώσεις των "Garun A" και "Anganim Revisited"– ενώ παραμένει σε καλά συγκροτημένα Δυτικά πλαίσια, θέτοντας σε πρώτο πλάνο την τριβή της τόσο με την (ευρωπαϊκή) αυτοσχεδιαστική τζαζ, όσο και με την πιο σύγχρονη όψη της όπερας. Το διμερές "Patience" είναι ένα πρώτης τάξης παράδειγμα των δυνατοτήτων της, αλλά και της γήινης εκείνης εκφραστικότητας που διακρίνει τις ερμηνείες της, ενώ ο δίσκος διαθέτει κι άλλες κορυφώσεις στη συνέχεια, σε κομμάτια σαν το "The Water Bride", το "Mother" ή το "The River". Τα οποία και κρατούν τα μπόσικα ενάντια σε μια τάση παράδοσης στις βασικές κατευθύνσεις της ECM αισθητικής, που προβάλλουν στο βάθος ως απειλητική μανιέρα. 

Το Bloom συγγενεύει αρκετά με έναν ακόμα πρόσφατο δίσκο της ίδιας σειράς –το Partir της Elina Duni. Αποπειράται δηλαδή κι αυτό να αρθρώσει ανησυχίες σε folk φόντο, έχοντας ως πλοηγό έναν διαπολιτισμικό μινιμαλισμό που μπορεί να ενημερώνεται από τον επίκαιρο αυτοσχεδιασμό ή τους λόγιους πειραματισμούς των προετοιμασμένων πιάνων, μα δεν ταυτίζεται μαζί τους. Έστω και μερικώς, παραμένει εδραιωμένο στη folk πλευρά των πραγμάτων και επιδιώκει μια απολύτως σύγχρονη ανάγνωσή τους, η οποία κινδυνεύει μόνο από μια αίσθηση δυσκίνητου ακαδημαϊσμού. Για την ώρα, η Areni Agbabian την κερδίζει στα σημεία· και δείχνει ότι έχει τις ικανότητες ώστε να πετύχει ακόμα καλύτερες ισορροπίες, στο μέλλον.

Michelle Gurevich/Chinawoman - συνέντευξη (2016)

Ενόψει του φετινού ερχομού της Michelle Gurevich (την οποία εμείς ξέρουμε ως Chinawoman, όμως εκείνη δεν θέλει πια να χρησιμοποιεί αυτό το καλλιτεχνικό παρατσούκλι) πόσταρα τις προάλλες μια νοικοκυρεμένη ανταπόκριση από την ωραία της συναυλία στο «Fuzz», τον Νοέμβριο του 2015 – λεπτομέρειες μ' ένα κλικ εδώ. 

Έναν χρόνο (και κάτι) μετά, τον Δεκέμβριο του 2016 ξανάρθε, πάλι στο «Fuzz». Πολύ νωρίς για τα δικά μου συναυλιακά χούγια, καθώς δεν αισθανόμουν να μου είχε λείψει. Έστειλα λοιπόν άλλον συντάκτη για την ανταπόκριση, αποφάσισα όμως ότι ήταν ευκαιρία να έκανα μια συνέντευξη μαζί της.

Όπερ και εγένετο. Η κουβέντα μας δημοσιεύτηκε τότε στο Avopolis και αναδημοσιεύεται τώρα κι εδώ, με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.

* οι χρησιμοποιούμενες φωτογραφίες προέρχονται από promo υλικό που δόθηκε τότε στον Τύπο

Το καινούριο σου άλμπουμ τιτλοφορείται New Decadence. Πρόκειται για κάποια προσωπική δήλωση ή είναι σχόλιο για τη γενικότερη κατάσταση του κόσμου μας, εν έτει 2016;

Πλέον, έχω πίσω μου 4 άλμπουμ για να παρακολουθήσω και να «χωνέψω» αυτό που κάνω. Το New Decadence είναι λοιπόν κάτι σαν χαρακτηρισμός του είδους με το οποίο δουλεύω. Αιχμαλωτίζει την αναβίωση μιας κάποιας μεγαλοσύνης κι ενός συναισθηματισμού στο γράψιμο τραγουδιών: κάτι παλιό και καινούριο την ίδια στιγμή. 

Με αυτήν επίσης τη δουλειά άρχισες να χρησιμοποιείς το πραγματικό σου όνομα, εγκαταλείποντας το Chinawoman. Τι πυροδότησε μια τέτοια απόφαση; 

Ήρθε το τέλος για την εποχή του ψευδωνύμου Chinawoman. Ένα πράγμα που συμβαίνει με τον χρόνο, είναι ότι αλλάζεις μυαλά. Ό,τι λοιπόν ήταν κάποτε μια τυχαία, κάπως ειρωνική επιλογή, πλέον δεν το νιώθω να σχετίζεται μαζί μου. Άλλωστε οι περισσότεροι από τους αγαπημένους μου καλλιτέχνες κυκλοφορούν μουσική με τα κανονικά, πλήρη ονόματά τους. Το ίδιο λοιπόν κι εγώ, στο εξής.  

Ένα από τα πιο ξεχωριστά τραγούδια του νέου δίσκου είναι το "Russian Romance". Υπάρχει κάποια ιστορία πίσω του;

Αν ρωτάς τι ακριβώς συνέβη στη συγκεκριμένη περίπτωση, τότε αρκεί μόνο να σου πω αυτό: ένα ρομάντζο στη Ρωσία.

Γνωρίζεις ευρεία ευρωπαϊκή επιτυχία. Έχεις όμως κάποια θεωρία για την ιδιαίτερη αποδοχή που έχεις βρει στην Ελλάδα;

Στην αρχή η επιτυχία μου ήταν ένα ρώσικο φαινόμενο, έγινε στη συνέχεια ανατολικοευρωπαϊκό και τώρα συνεχίζει να επεκτείνεται, οπότε νομίζω ότι έχω κι εγώ ξεμείνει από θεωρίες. Γενικά, νομίζω ότι κάθε κουλτούρα με ιστορία δραματικής μπαλαντοποιίας είναι γόνιμη ώστε να βρει η μουσική μου συνάφεια με τους ανθρώπους της.

Είσαι καλλιτέχνιδα που τιμά τις ρίζες της με διάφορους τρόπους. Καθώς η μητέρα σου κατάγεται από την Οδησσό, παρακολουθείς αλήθεια τα γεγονότα στην Ουκρανία;

Αισθάνομαι μια ξεχωριστή σύνδεση με την Οδησσό, αν και δεν έχω βρεθεί ποτέ εκεί, μέχρι τώρα –ελπίζω να συμβεί την ερχόμενη άνοιξη. Η μητέρα μου μεγάλωσε σε μια Ουκρανία που αποτελούσε τμήμα της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε η ρώσικη κουλτούρα μάς ήταν κάτι πολύ οικείο. Θα είμαι πάντως ευτυχισμένη αν η Ρωσία και η Ουκρανία μπορέσουν να συνυπάρξουν ως ανεξάρτητοι μα φιλικοί γείτονες. 

Σε προηγούμενες συνεντεύξεις, έχεις αναφέρει την εκτίμησή σου για τις φωνές του Anatoly Dneprov και του Lucio Dalla. Ποιες ηχογραφήσεις τους αγαπάς ιδιαίτερα; 

Το "Radovats" του Anatoly Dneprov είναι κλασικό και εγκαταστάθηκε στο υποσυνείδητό μου από τα τόσα χρόνια που το άκουγα να παίζεται στα ρώσικα εστιατόρια. Και σαν έφηβη είχα τέτοια εμμονή με το "Caruso" του Dalla, ώστε ένα από τα πρώτα βίντεο που γύρισα και μόνταρα ήταν ένα βιντεοκλίπ γι' αυτό, σε VHS. Είναι κιτς πέρα από λέξεις, βέβαια. Κι έτσι τώρα πια έχει υποβιβαστεί σε μια ασφαλή κρυψώνα στη ντουλάπα όπου η μητέρα μου φυλάει τα πράγματά της.  

Σου άρεσε το τελευταίο άλμπουμ του Leonard Cohen; Σε επηρέασε η απώλειά του;

Το λατρεύω το τελευταίο του άλμπουμ και ιδιαίτερα τον τρόπο με τον οποίον γράφει για τον ίδιο τον επικείμενο θάνατό του. Τα "Traveling Light" και "Leaving The Table" είναι τα αγαπημένα μου κομμάτια. Ναι, λυπήθηκα για την απώλειά του. Νιώθω λες κι ένα μεγάλο κομμάτι συνειδητότητας έκλεισε τα μάτια του.

Τι περιλαμβάνει η ατζέντα σου για το κοντινό μέλλον –πέρα από τη νυν περιοδεία; Έχεις σχεδιάσει κάτι σπέσιαλ για τα Χριστούγεννα; 

Μετά τις εμφανίσεις του Δεκεμβρίου θα επισκεφτώ την οικογένειά μου και θα γλεντήσω με τους φίλους μου μέχρι το Νέο Έτος. Έπειτα θα βρω, ελπίζω, λίγο χρόνο να γράψω καινούριο υλικό, πριν αρχίσουν οι προετοιμασίες για την ανοιξιάτικη τουρνέ.