Η δεύτερη καραντίνα πήρε (κι άλλη) παράταση, όπως δυστυχώς αναμενόταν –άσχετα που κάποια πράγματα θα ανοίξουν από Δευτέρα, οπότε θα καταφέρουμε ας πούμε να κουρευτούμε, πριν γίνει το μαλλί σαν του Jack Nance στο Eraserhead.
Έστω κι εκπέμποντας από το ...αρχείο της, πάντως, η Συχνοτική Συμπεριφορά θα επιχειρήσει και αυτήν την Κυριακή να διασκεδάσει το κλίμα της γκρι κατήφειας που μας περιβάλλει.
Σήμερα, μάλιστα, έχουμε για τους φίλους μας κάτι αληθινά ...συλλεκτικό, καθώς γυρνάμε σχεδόν 10 χρόνια πριν, σε μια εκπομπή από τον Μάρτιο του 2011. Η οποία (προ)ηχογραφήθηκε με τον Νίκο Μπιτσιμέα στην κονσόλα και ξεκίνησε με τα νεύρα του Στυλιανού Τζιρίτα σε κρόσσια, καθώς κάποιος του την είχε πει, λέει, που μουρμούραγε ένα κομμάτι της Ελένης Δήμου. Ελένη Δήμου βέβαια δεν παίξαμε, αλλά και ο κύριος Τζιρίτας πέρασε τελικά σε διαφορετικό ρεπερτόριο: θα τον ακούσετε να σιγοτραγουδά Λευτέρη Μυτιληναίο, κάπου προς το μισάωρο.
Σημειώστε, επίσης, ότι στη διαδικασία της «κονσερβοποίησης» –γι' αυτό και δεν το καταλάβαμε ούτε εμείς, αλλά ούτε και ο ηχολήπτης– χτύπησε (για τα καλά, μάλιστα) και ο ...δαίμων του στούντιο παραγωγής (ακόμα στην οδό Σαρρή, τότε). Με αποτέλεσμα άλλο τραγούδι του Robert Plant να προλογίζουμε κι άλλο να παίζει ή να νομίζουμε ότι βάζουμε David Sylvian, ενώ εν τέλει έμπαιναν οι Cult. Κάτι που νομίζω ότι δεν θα έπαιρνε πολύ καλά ο Sylvian, εάν το γνώριζε· πόσο μάλιστα από τη στιγμή που οι Cult θα ξανάπαιζαν λίγο μετά. Σαν να μην έφτανε μάλιστα αυτό, σε κάποιο σημείο εξαφανίστηκαν και οι πρόζες, οπότε την αποφώνηση ανέλαβαν οι ...Strawbs!
Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο αυτό το σερί ατυχημάτων πατώντας στον σύνδεσμο εδώ. Καθώς η εκπομπή ανεβαίνει από το προσωπικό μας αρχείο δεν περιέχει ούτε τα δελτία ειδήσεων, ούτε τα διαφημιστικά μηνύματα που της αναλογούσαν την εποχή της ζωντανής της μετάδοσης.
Συμπεριφέρθηκαν συχνοτικώς τα εξής κομμάτια:
1. ROBERT MITCHELL'S PANACEA: Lucid Dreamt 2. ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΓΓΕΛΑΚΑΣ: Όταν Χαράζει 3. MICHAEL WOLLNY & TAMAR HALPERPIN: Mesmer 4. ΦΟΙΒΟΣ ΔΕΛΗΒΟΡΙΑΣ & ΡΕΝΑ ΜΟΡΦΗ: Αμφιβολία 5. THE CULT: Painted On My Heart 6. ROBERT PLANT: Last Time I Saw Her 7. ΓΙΩΡΓΟΣ ΝΤΑΛΑΡΑΣ: Ο Τραγουδιστής 8. THE CULT: Painted On My Heart 9. ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ: Κάτσε Καλά 10. STRAWBS: Down By The Sea
Τώρα που αναγκαστικά ζούμε χωρίς τις ζωντανές παραστάσεις, συμβιβαζόμενοι –και οι πιο απρόθυμοι– με την ιντερνετική τους διάσταση και την ατομική παρακολούθηση, συχνά τρέχει ο νους σε προηγούμενα θεάματα τα οποία είχαμε δει. Παλιότερα ή πιο πρόσφατα, δεν έχει τόση σημασία· ό,τι έμεινε στη μνήμη έρχεται να υποκαταστήσει την (προσωρινή, όλοι ελπίζουμε) απώλεια.
Μία λοιπόν από τις πιο ωραίες εγχώριες παραγωγές που είδα το 2019 (στην αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου Μουσικής), ήταν και οι Στοιχειωμένοι του Δημήτρη Μαραμή, σε σκηνοθεσία Θάνου Παπακωνσταντίνου. Ένα έργο μεγαλόπνοο, πλούσιο, βαθύ, σε διάλογο με τις ρίζες του τόπου μας μα συνάμα και σύγχρονο, με μουσικό ορίζοντα διεθνή. Δεν μπόρεσα μάλιστα να μη σκεφτώ, καθώς ξεκινούσε, πόσο δρόμο περπάτησε ο δημιουργός του από το 2004, όταν έκανε ντεμπούτο στη δισκογραφία με τα Σονέτα Του Σκοτεινού Έρωτα –15 χρόνια, γεμάτα.
Προσωπικά, νομίζω ότι οι Στοιχειωμένοι ήταν η καλύτερη μέχρι τώρα στιγμή του, αν και γνωρίζω ότι για τους περισσότερους σημείο αναφοράς έχει σταθεί ο Ερωτόκριτος (2017). Επόμενη στάση για τον συνθέτη, όπως ο ίδιος ανακοίνωσε αυτές τις μέρες, θα είναι ο Καπετάν Μιχάλης του Νίκου Καζαντζάκη (με εμβόλιμους στίχους Σωτήρη Τριβιζά). Πότε, τώρα, εξαρτάται από τις νυν περιστάσεις, φαντάζομαι.
Τον Δημήτρη Μαραμή τον έχω εντωμεταξύ συναντήσει μόνο μια φορά στη ζωή μου, εντελώς τυχαία: καθόμουν με παρέα στο καφέ Βαρνάβα στην πλατεία Βαρνάβα –κλασικό κι αγαπημένο στέκι για μας τους Παγκρατιώτες, που επίσης πλήττεται φέτος από την όλη υγειονομική κρίση– και βρισκόταν στο διπλανό τραπέζι. Δεν ξέραμε ο ένας την όψη του άλλου, κάπως όμως υποψιάστηκε από τις κουβέντες μας και ήρθε να πει ένα γεια. Αρκετό καιρό αργότερα, μάλιστα, με πρωτοβουλία του Στυλιανού Τζιρίτα, βγήκε και τηλεφωνικά στη ραδιοφωνική μας εκπομπή στο Κόκκινο, παίζοντάς μας και πιάνο ζωντανά από τους Δελφούς (με την ιδιότητα του καλλιτεχνικού διευθυντή του εκεί φεστιβάλ).
Η ανταπόκρισή μου για τους Στοιχειωμένους δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2019 στο Avopolis και αναδημοσιεύεται τώρα εδώ, με μικρές, αισθητικής φύσης παρεμβάσεις.
* η κεντρική φωτογραφία ανήκει στον Δημήτρη Κωνσταντινίδη και προέρχεται από το υλικό που δόθηκε στον Τύπο για την επικοινωνία της παράστασης. Η κάτωθι φωτογραφία του Μαραμή ανήκει στον Νικηφόρο Βιδάλη, ενώ η φωτογραφία της παράστασης (πιο κάτω) ανήκει στον Γιώργο Σπανό και προέρχεται κι αυτή από το προαναφερθέν promo υλικό
Οι Στοιχειωμένοι τραβούν την προσοχή σου ήδη πριν ανέβει η αυλαία, από τη ζωηρή εισαγωγική ουβερτούρα. Σκεφτόμουν καθώς την άκουγα πόσο νερό κύλησε στο αυλάκι από τα Σονέτα Του Σκοτεινού Έρωτα –το ντεμπούτο του Δημήτρη Μαραμή στη δισκογραφία (2004)– πόσο σίγουρα έγιναν εν καιρώ τα δημιουργικά του πατήματα, πόσο ακριβείς οι ενορχηστρωτικές πιρουέτες μεταξύ ελληνικού και διεθνούς, πόσο βάθυνε ο διάλογός του με την κληρονομιά του Μάνου Χατζιδάκι. Όπως θα αποδεικνυόταν και στη συνέχεια της βραδιάς, ο Αθηναίος συνθέτης βρίσκεται σε μια πολύ ουσιαστική φάση της καριέρας του, την οποία και επισφραγίζουν οι Στοιχειωμένοι ως έργο συνάμα τοπικό, βαλκανικό μα και παγκόσμιο.
Παρά ταύτα, το θέαμα που αντικρίζεις με το που παραμερίζει η κουρτίνα της αίθουσας Αλεξάνδρα Τριάντη, κλέβει για λίγο την παράσταση από τη μουσική: νεκροί συσπώνται και τινάζονται στους τάφους τους, αρχίζοντας το τραγούδισμα μιας μαύρης ιστορίας. Η κινησιολογία τους, συναρπαστική· φαντάζει σχεδόν υπεράνθρωπη και πρέπει να απαίτησε πολλά σε σωματικό επίπεδο από τον θίασο. Χέρια, πόδια μα και ο κορμός ο ίδιος αρκετές φορές θυμίζουν τα ζόμπι του George Romero στην εμβληματική Νύχτα των Ζωντανών Νεκρών (1968), εκείνα δηλαδή τα μοντέρνα γκουλ που βαδίζουν ακανόνιστα μα και με μια αδυσώπητη δέσμευση προς το καταβρόχθισμά σου.
Η πρώτη αυτή πράξη των Στοιχειωμένων λειτουργεί ως γέφυρα προς τον κόσμο των δημοτικών τραγουδιών που απασχολεί τα επόμενα δύο μέρη της τριλογίας, από την άποψη ότι βασίζεται σε καινούριο λιμπρέτο, γραμμένο από τον Σωτήρη Τριβιζά. Εντούτοις η πηγή εντοπίζεται στον λαϊκό φωκικό θρύλο για το Στοιχειό της Χάρμαινας, ο οποίος αναβιώνει ξανά στη σημερινή Άμφισσα (από το 1995 και μετά), κάθε τελευταίο Σαββατοκύριακο των Αποκριών. Διαδραματίζεται βέβαια σε χρόνους αλλοτινούς και τραγουδά την ξέγνοιαστη, νεανική αγάπη του Κωνσταντή και της Λενιώς, την οποία η μοίρα άφησε ανεκπλήρωτη, βυθίζοντάς τη σε ένα τρομακτικό σκοτάδι.
Οι δύο επόμενες πράξεις βασίζονται στο Γιοφύρι της Άρτας και στο Τραγούδι του Νεκρού Αδερφού, σε δύο δηλαδή πολύ γνωστά δημοτικά αριστουργήματα, το στόρι των οποίων θα ήταν περιττό να αναφέρουμε. Η κλιμάκωση αποδεικνύεται καλά μελετημένη, γιατί με κάθε τμήμα της τριλογίας εμπλουτίζεται βαθμιαία και ό,τι βλέπεις επί σκηνής, αλλά και το τι ακούς: ο Μαραμής φτιάχνει περίτεχνες μελωδίες τόσο για τους τραγουδιστές του, όσο και για τα πνευστά όργανα της ορχήστρας (κλαρινέτο, τρομπέτα, τρομπόνι, φλάουτο, σαξόφωνο), καταφέρνοντας να περάσει μια αίσθηση ελληνικότητας χωρίς επουδενί να βασιστεί σε παραδοσιακό υλικό. Κάτι βέβαια που δεν απηχεί μόνο ταλέντο, μα και την επαφή του με την εγχώρια γραμματεία, όπως και τη γοητεία που προφανώς του έχουν ασκήσει τα συγκεκριμένα έργα. Ο Παύλος Καρρέρ, αν μπορούσε να ακούσει, θα ζήλευε πιστεύω αυτό το τόσο καλά ζυμωμένο προσωπικό ιδίωμα.
Οι Στοιχειωμένοι, ωστόσο, αρθρώνονται σε μια αρμονική σύμπλευση μουσικής και εικόνας, έχοντας ως έτερο πυλώνα επιτυχίας την εκπληκτική σκηνοθεσία του Θάνου Παπακωνσταντίνου. Η προαναφερθείσα έναρξη με τον θίασο στους τάφους, οι σταχτιές γυναικείες μορφές με τις στάμνες που κυκλώνουν τη Λενιώ στο Στοιχειό της Χάρμαινας (βλέπε κεντρική φωτογραφία) καθώς βαδίζει ανύποπτη προς την κεραυνοπληξία, αλλά και το διμερές σκηνικό που στήνεται για το Γιοφύρι της Άρτας προκειμένου να μεταδώσει τον δραματικά καίριο βηματισμό της χαρωπής γυναίκας του πρωτομάστορα προς τον άντρα της –ο οποίος βιώνει βέβαια τα ακριβώς αντίθετα συναισθήματα, γνωρίζοντας τι μέλλει γενέσθαι– είναι όλα φτιαγμένα καλαίσθητα. Με σπουδή και με άποψη ευρισκόμενη στον αντίποδα γνωστών συμβάσεων.
Αλλά ο Παπακωνσταντίνου ξεδιπλώνει πλήρως την οπτική του στο Τραγούδι του Νεκρού Αδερφού. Όπου όχι μόνο παίζει με τους υπέροχους μπλε και κόκκινους φωτισμούς του Μεγάρου, μα πλάθει κι έναν χλιδανό δασικό κόσμο, στον οποίον συμπλέει ο επιφανειακά κυρίαρχος Χριστιανισμός με αγροκτηνοτροφικές δοξασίες χαμένες στον ιστορικό χρόνο (βλέπε κάτωθι φωτογραφία). Έχω να δω κάτι τόσο ωραίο σε μουσική παράσταση από το 2015, όταν ο Arnaud Bernard έριξε από την οροφή της ίδιας αίθουσας το κάδρο με το οποίο περιέκλεισε τους ήρωες της όπερας του Vincenzo Bellini Καπουλέτοι Και Μοντέκκοι, αλλάζοντας το Παράδειγμα για το τι εστί γκραν φινάλε σε εγχώρια παραγωγή.
Άφησα δίχως σχόλια τους βασικούς ερμηνευτές, γιατί νομίζω τους πρέπει εκτενής αναφορά για τα όσα κατάφεραν, ανταποκρινόμενοι με πληρότητα στον πήχη των μουσικοθεατρικών απαιτήσεων των Στοιχειωμένων, έστω και με ορισμένους αστερίσκους ανά περιπτώσεις.
Νομίζω δηλαδή ότι η Ελένη Δημοπούλου παρασύρθηκε αποδίδοντας τη Λενιώ στο Στοιχειό της Χάρμαινας και «φώναξε» παραπάνω από όσο έπρεπε κάποιες ψηλές νότες· με αποζημίωσε όμως πλήρως ως Αρετή, τόσο με το μέτρο της, όσο και με την πειστική απεικόνιση του κοριτσιού που ξέρουμε από το Τραγούδι του Νεκρού Αδερφού. Η Λητώ Μεσσήνη αποδείχθηκε μια φωνητικά εκπληκτική μονωδός όταν κλήθηκε να αποδώσει το πουλί στο Γιοφύρι της Άρτας· εντούτοις πάτησε πολύ στην προφανή οπερατική της παιδεία και οι Στοιχειωμένοι δεν είναι ακριβώς όπερα –το θέμα ήταν λοιπόν να καταλαβαίνουμε και τι λέει, όχι να χάνονται τα λόγια στον λυρικό στόμφο. Ο Βασίλης Δημακόπουλος βρόντηξε ως Πρωτομάστορας χάρη στο καλλιεργημένο μπάσο της φωνής του, ενώ άριστα στάθηκαν και ο Σταμάτης Πακάκης με τον Νίκο Ζιάζιαρη (στοιχειά, μάστοροι, άνεμοι), η αβίαστη «χημεία» των οποίων τόνισε όσο κανενός άλλου τον χαρακτήρα μιούζικαλ που θέλησαν οι συντελεστές να έχουν οι Στοιχειωμένοι. Ίσως θεωρηθεί υπερβολή, μα υπήρξαν στιγμιότυπα στο Γιοφύρι της Άρτας στα οποία έφεραν επί σκηνής κάτι από το μεγαλείο του Joel Grey στο Cabaret (1972).
Ανάμεσα στους αρσενικούς πρωταγωνιστές, πάντως, κυρίαρχος αναδείχθηκε ο Θοδωρής Βουτσικάκης, παίζοντας και τον Κωσταντή που κατέληξε Στοιχειό της Χάρμαινας και τον περιλάλητο Κωσταντή από το Τραγούδι του Νεκρού Αδερφού. Με μεγάλη φωνητική άνεση, με ερμηνευτική πειθώ που δεν περιμένεις από τραγουδιστή μόλις στα 30 του χρόνια, αλλά και με εκπληκτική κινησιολογία, απέδειξε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο γιατί έχει ξεχωρίσει ως νέα παρουσία στο τοπίο της τρέχουσας δεκαετίας. Η δε συνεργασία του με τον Μαραμή (που κρατάει εδώ και μια πενταετία περίπου) τον έχει ζυμώσει επαρκώς με τον κόσμο του συνθέτη, προσθέτοντας έτσι εκείνη την καθοριστική επαφή με τα «χνώτα» του δημιουργού· την οποία ευτύχησαν μεν να έχουν στο παρελθόν οι μεγάλοι τραγουδιστές της ελληνικής δισκογραφίας, μα καταλήγει είδος υπό εξαφάνιση με τους όρους που κινείται πλέον η τελευταία.
Βρήκα επίσης καταπληκτική τη Βασιλική Καρακώστα ως γυναίκα του πρωτομάστορα, καθώς απέδωσε πλήρως τη μετάβαση από το αμέριμνο του περιπάτου στη συνειδητοποίηση της φριχτής, δόλιας ανθρωποθυσίας/προδοσίας· κορυφώνοντας με σωστά τοποθετημένη οργή και απελπισία στη στιγμή που ξεστόμιζε τις κατάρες της για όσους θα διάβαιναν στο εξής το Γιοφύρι της Άρτας. Νομίζω όμως ότι της έκλεψε τελικά την παράσταση η Αργυρώ Καπαρού χάρη στον τρόπο με τον οποίον έπαιξε τη μάνα στο Τραγούδι του Νεκρού Αδερφού. Όχι μόνο ξεδιπλώνοντας ερμηνευτικές δυνάμεις και χρώματα που δυστυχώς δεν έχουν φανεί από τη μέχρι τώρα πορεία της στην έντεχνη δισκογραφία, αλλά και γιατί μπόρεσε να δώσει σάρκα και οστά στη μητρική εκείνη φιγούρα που ξέρουμε από το δημοτικό άσμα, απεικονίζοντάς τη και ως δυναμική κορυφή μιας μεγάλης επαρχιακής οικογένειας και ως χαροκαμένη μητέρα. Η τραγουδιστική της μάλιστα «σύγκρουση» με τον Βουτσικάκη στη συζήτηση για τους γάμους της Αρετής στα ξένα, απεικόνισε γλαφυρά το δραματικό ύψος στο οποίο δυστυχώς ποτέ δεν έφτασε μέχρι σήμερα η εγχώρια όπερα –και ας καταχωρούνται οι Στοιχειωμένοι ως μιούζικαλ, επισήμως.
Οι Στοιχειωμένοι είναι ένα από τα πιο ωραία πράγματα που έχω δει σε (εγχώριο) μουσικοθεατρικό επίπεδο. Ένα έργο μεγαλόπνοο, πλούσιο, βαθύ, σε διάλογο με τις ρίζες του τόπου μας μα συνάμα και σύγχρονο, τόσο στη μουσική του έκφραση, όσο και από τη σκοπιά της σκηνικής του διάρθρωσης. Σε έναν δίκαιο κόσμο, θα καταστεί ορόσημο αναφοράς.
Η Συχνοτική Συμπεριφορά της 1ης Μάρτη –τελευταία Κυριακή των φετινών Αποκριών, τελευταίες μέρες (κάποιας) ανεμελιάς πριν την επέλαση του κορωνοϊού– δεν προοριζόταν για ...σόλο καριέρα. Ενώ όμως είχαμε κανονίσει με τον Στυλιανό Τζιρίτα να προηχογραφήσουμε, η μέρα που είχαμε κλείσει στούντιο συνέπεσε με γενική απεργία.
Απουσία λοιπόν μέσων μαζικής μεταφοράς και με την πόλη σε κυκλοφοριακό κομφούζιο, ο κύριος Τζιρίτας δεν κατόρθωσε να προλάβει το προγραμματισμένο ραντεβού. Ευτυχώς όμως είχα μαζί μου περισσότερη μουσική από όση μου αναλογούσε· και με τον Γιώργο "G Spice" Μπαλούμη στην κονσόλα, όλα πήγαν κατ' ευχήν.
Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το σόου πατώντας στον σύνδεσμο εδώ. Καθώς η εκπομπή ανεβαίνει από το προσωπικό μας αρχείο, δεν περιέχει ούτε τα δελτία ειδήσεων που αναλογούν στην έναρξη και στη συμπλήρωση της μίας ώρας, ούτε τα ανά ημίωρο διαφημιστικά διαλείμματα.
Συμπεριφέρθηκαν συχνοτικώς τα εξής κομμάτια:
1. ODDARRANG: Amber 2. ΜΠΑΜΠΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ: Ένα Τραγούδι Απ' Τ' Αλγέρι 3. SOCOS & ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΟΥΛΙΚΑΚΟΣ: Άνθη 4. ΧΑΡΙΣ ΑΛΕΞΙΟΥ: Μεγάλωσα 5. VAN DER GRAAF GENERATOR: Over The Hill 6. DIMMU BORGIR: Council Of Wolves And Snakes 7. CAETANO VELOSO, GILBERTO GIL & JOÃO GILBERTO: Aquarela Do Brasil 8. LAKOU MIZIK, WIN BUTLER, RÉGINE CHASSAGNE, 79RS GANG & PRESERVATION HALL JAZZ BAND: Iko Kreyòl 9. ΣΠΕΡΑΝΤΖΑ ΒΡΑΝΑ & ΤΡΙΟ ΚΙΤΑΡΑ: Μάμπο Μπραζιλέιρο 10. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΑΝΟΣ: Ο Χαρταετός 11. ΡΟΔΕΣ & ΠΑΖΛ: Χαρταετός 12. RAFFAELLA CARRÀ: Maracaibo 13. ΔΟΜΝΑ ΣΑΜΙΟΥ & ΟΜΙΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΧΟΡΩΝ «ΕΛΕΝΗ ΤΣΑΟΥΛΗ»: Να 'Μουν Νύχτα Στο Γιαλό -ζωντανή ηχογράφηση στην ταβέρνα Το Μοναστήρι, 1993 14. ΜΑΝΩΛΗΣ ΜΠΑΛΛΑΣ & ΟΜΙΛΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΧΟΡΩΝ «ΕΛΕΝΗ ΤΣΑΟΥΛΗ»: Γέρασα, Μωρέ Παιδιά -ζωντανή ηχογράφηση στην ταβέρνα Το Μοναστήρι, 1993 15. MIAMI SOUND MACHINE: Conga
* η φωτογραφία των Van Der Graaf Generator ανήκει στον Ian Dickson
Καπουλέτοι και Μοντέκκοι, ή αλλιώς οι Μακρυκωσταίοι & Κοντογιώργηδες της ιταλικής χερσονήσου, πίσω από τους οποίους κρύβεται η αθάνατη ερωτική ιστορία του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας. Έστω και σε μια εκδοχή που πλέον έχει εκλείψει, μετά την παγκόσμια επιβολή του σαιξπηρικού προτύπου.
Πάνε 5 χρόνια από τον Νοέμβρη του 2015, όταν στο Μέγαρο Μουσικής είδαμε το κατά τη γνώμη μου καλύτερο φινάλε όπερας εγχώριας παραγωγής, κατά την τελευταία δεκαετία. Ο λόγος βέβαια περί Καπουλέτων και Μοντέκκων, όπως τους μετέφερε στη σκηνή ο μέγας Vincenzo Bellini (Βιντσέντζο Μπελλίνι), σε λιμπρέτο Felice Romani (1830). Ο οποίος, κόντρα στις ισχυρές παραστάσεις φύλου που όχι μόνο έχουμε έτσι κι αλλιώς, μα κατά κάποιον τρόπο επιβάλλει και το διάσημο ερωτικό δίδυμο, προέβλεψε γυναίκα να παίζει τον Ρωμαίο.
Το μουσικό αυτό αριστούργημα του ιταλικού μπελ κάντο είχε να ανέβει στη χώρα μας από τη μακρινή σαιζόν του 1863/1864, ευτυχήσαμε όμως να το δούμε σε σκηνοθεσία Arnaud Bernard (Αρνώ Μπερνάρ) –με τον Γάλλο να παίρνει κάποιες κρίσιμες αποφάσεις, οι οποίες και μας κάρφωσαν στις θέσεις μας, στην αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη του Μεγάρου.
Περισσότερες λεπτομέρειες, πιο κάτω. Η ανταπόκρισή μου από την παράσταση δημοσιεύτηκε τότε στο Avopolis και αναδημοσιεύεται τώρα εδώ, με μικρές, αισθητικής φύσης τροποποιήσεις.
* οι χρησιμοποιούμενες φωτογραφίες ανήκουν στον Βασίλη Μακρή και προέρχονται από το υλικό που μοίρασε τότε το Μέγαρο Μουσικής στον Τύπο, ως promo για την παράσταση
Δεν ξέρω ποια είναι η σχέση σας με την όπερα, αλλά οφείλετε στον εαυτό σας να δείτε –εάν μπορείτε– αυτή την παραγωγή. Αν μη τι άλλο, για να παρακολουθήσετε με τα ίδια σας τα μάτια το καλύτερο ίσως φινάλε όπερας που έχουμε δει στην Ελλάδα (στα δικά μας τουλάχιστον χρόνια)· δευτερευόντως για να συναισθανθείτε και το επίπεδο στο οποίο βρίσκεται στα δίσεκτα αυτά έτη η Εθνική Λυρική Σκηνή.
Μη σας τρομάζει άλλωστε ο «άγνωστος» τίτλος. Κάτω από αυτούς τους Μακρυκωσταίους & Κοντογιώργηδες της ιταλικής χερσονήσου, κρύβεται η αθάνατη ερωτική ιστορία του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας. Σε μια εκδοχή της βέβαια η οποία έχει πλέον σχεδόν εκλείψει, μετά την παγκόσμια επιβολή του σαιξπηρικού προτύπου.
Πίσω όμως στη δεκαετία του 1820, όταν ο Felice Romani έγραφε σε πρωτόλεια μορφή το κείμενο που το 1830 θα γινόταν λιμπρέτο για τους Καπουλέτους και Μοντέκκους, ο μέγας Σαίξπηρ ήταν ένας άγνωστος στην Ιταλία. Η οποία είχε τις δικές της, δημοφιλέστατες, ιστορίες για τους περίφημους εραστές της Βερόνα –τη νουβέλα Mariotto et Ganozza του Masuccio Salernitano, λ.χ., από όπου άντλησε και ο ίδιος ο Σαίξπηρ (έτσι για να το πούμε κι αυτό, ο Salernitano επέμενε πως ήταν μια αληθινή ιστορία, που είχε εκτυλιχθεί στη Σιένα). Τα πράγματα λοιπόν εδώ δεν είναι όπως ακριβώς τα ξέρετε. Μην περιμένετε επομένως το μπαλκόνι της Ιουλιέτας ή τη «διπλή μονομαχία»: ο Romani δεν γράφει για τον έρωτα των δύο νέων, μα για την τραγική του κατάληξη, όπως επισημαίνει και σε συνοδευτικό της παράστασης κείμενό του ο Νίκος Α. Δοντάς· ο σπουδαιότερος εν ζωή κριτικός κλασικής μουσικής στη χώρα μας.
Στην Ελλάδα είχαμε να δούμε Καπουλέτους και Μοντέκκους από το 1863/1864 και ίσως να υπάρχουν μερικοί καλοί λόγοι γι' αυτό, καθώς πολύ μελάνι έχει χυθεί για την αδυναμία του κειμένου του Romani να σταθεί ισάξια με την απαράμιλλης ρομαντικής ομορφιάς μουσική που έγραψε ο Vincenzo Bellini –έχουμε εδώ ένα από τα λαμπρότερα αριστουργήματα του ιταλικού μπελ κάντο, τρανό παράδειγμα της δύναμης του συνθέτη να παράγει πλατιές μελωδίες ποτισμένες με μια εντελώς προσωπική μελαγχολία (στοιχείο για το οποίο τον επαίνεσε κάποτε και ο Βέρντι). Ο Γάλλος σκηνοθέτης Arnaud Bernard είχε λοιπόν πολύ περισσότερα να λύσει από ένα απλό ζήτημα παρουσίασης. Και αποδείχθηκαν καταλυτικής σημασίας οι αποφάσεις του, για το πόσο μπόρεσε να μας συναρπάσει η συγκεκριμένη όπερα, «καρφώνοντάς» μας στις θέσεις μας στο Μέγαρο.
Σε πρώτο λοιπόν πλάνο, ο Bernard δεν μας μεταφέρει στη Βερόνα του 15ου αιώνα: παραμένουμε στο οικείο σήμερά μας, σε ένα κλειστό μουσείο γεμάτο αναγεννησιακά εκθέματα, όπου γίνονται εκτεταμένες εργασίες συντήρησης. Διάφοροι πίνακες μεταφέρονται πέρα-δώθε και ξαφνικά κάποιοι από αυτούς ζωντανεύουν, ξετυλίγοντας μια πόλη-κράτος σπαρασσόμενη από τον εμφύλιο μεταξύ των υποστηρικτών του Πάπα (Καπουλέτοι) και των συμμάχων της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους (Μοντέκκοι): η Ιουλιέτα είναι η κόρη του αρχηγού των Καπουλέτων, ο Ρωμαίος είναι ο αρχηγός των Μοντέκκων.
Το εύρημα του Bernard δεν είναι απλά μια χαριτωμενιά, μια πινελιά αναγκαίου νεοτερισμού για να μη βαριέται το σύγχρονο κοινό, όπως έλεγε μια ενθουσιώδης μα προφανώς ανίδεη φίλη του μπελ κάντο στον σύζυγό της, στο διάλειμμα. Μέσω αυτού, ο Γάλλος σκηνοθέτης πραγματοποιεί μια καίρια παρεμβολή στο λιμπρέτο του Romani, «καδράροντας» τη δράση: φέρνει έτσι σε πρώτο πλάνο τη σφοδρότητα των συγκρούσεων των δύο φατριών (που στο αρχικό κείμενο είναι χλιαρές) και αποτυπώνει έναν πιο γενναίο και αποφασιστικό Ρωμαίο, δίπλα σε μια Ιουλιέτα λιγότερο χλωμή. Με αποτέλεσμα να «σπρώχνει» την υπόθεση και προς κάτι με το οποίο μπορεί ευκολότερα να ταυτιστεί ο σημερινός θεατής –που, μην ξεχνάμε, έχει πια πολλά κινηματογραφικά και τηλεοπτικά πρότυπα– μα και προς κάτι που διαθέτει (τελικά) αρμονικότερη σχέση με την ίδια τη μουσική.
Η απαιτούμενη ακινησία του θιάσου είχε επίσης κομβική σημασία για τη «μετάβασή» μας από το χθες στο σήμερα και έδωσε μερικά από τα οπτικώς πιο συναρπαστικά στιγμιότυπα της βραδιάς. Με απαράμιλλο, βέβαια, το φινάλε. Εκεί, σε απόλυτη σύμπνοια με την κορύφωση της τραγωδίας, έχουμε μια μεγαλειώδη αντιστροφή: ο θίασος ακινητοποιείται πάνω από τα άψυχα σώματα των δύο νέων κι ένα τεράστιο χρυσό πλαίσιο πέφτει, σαν αυλαία της παράστασης, μετατρέποντάς τους σε έναν από τους πίνακες του μουσείου. Κάτι ίσως μπορείτε να καταλάβετε από την (κεντρική) φωτογραφία του Βασίλη Μακρή, όμως πρέπει να το δείτε· θα νιώσετε την τρίχα σας να σηκώνεται και θα βρείτε ότι είναι δύσκολο να συγκεντρωθείτε ακόμα και στο δίκαιο χειροκρότημα των συντελεστών.
Αν όμως ο Bernard είχε να λύσει τα δικά του διλήμματα, τα είχαν και οι θεατές. Όπως και να το κάνουμε, ξενίζει να βλέπεις μια γυναίκα να παίζει τον Ρωμαίο –χώρια τις συμβάσεις, έχουμε ισχυρές παραστάσεις και φύλου μα και του συγκεκριμένου ερωτικού διδύμου, για να το δεχτούμε έτσι απλά. Ήταν κάτι άλλωστε που είχε ενοχλήσει και τον μεγάλο Claudio Abbado, ο οποίος στα 1966 δοκίμασε την ανατροπή, δίνοντας τον ρόλο στον τενόρο Giacomo Aragall: τα αποτελέσματα ήταν τόσο αποτυχημένα, ώστε έκτοτε αποθαρρύνθηκαν ανάλογες σκέψεις. Στην εποχή του άλλωστε, ο συνθέτης ήξερε καλά πως κάτι τέτοιο ήδη αποτελούσε αναχρονισμό· για όποιον λόγο κι αν έκανε λοιπόν την επιλογή, έχτισε ανάλογα τις άριες. Αποτελεί έτσι τεράστια επιτυχία για τη μεσόφωνο Μαίρη-Έλεν Νέζη που προσωπικά παρακολούθησα (στη δεύτερη διανομή παίζει η Ειρήνη Καράγιαννη), το ότι πολύ γρήγορα μας απάλλαξε με την εξαιρετική της σκηνική και φωνητική ερμηνεία από κάθε τι το άβολο. Τηρουμένων των αναλογιών, έφερε κάτι από τον εκφραστικό πλούτο της Elina Garanča, συνδυασμένο με τη φλόγα της Vivica Genaux.
Κανείς πάντως δεν υστέρησε στον άριστο αυτό θίασο. Η Ρουμάνα υψίφωνος Μιχαέλα Μάρκου αποτύπωσε γλαφυρά την ευγενή απελπισία μιας Ιουλιέτας σκισμένης στα δύο μεταξύ έρωτα και καθήκοντος, ο βαθύφωνος Τάσος Αποστόλου έπλασε έναν αρχοντικό, βροντερό Καπέλλιο –έναν πραγματικό ηγέτη– ο Γιάννης Χριστόπουλος υπήρξε ιδανικός Τεμπάλντο και ως φυσιογνωμία και ως φωνή, ενώ ο Πέτρος Μαγουλάς ανέδειξε έναν πειστικό Λορέντζο, στον οποίον εμφύσησε μια πινελιά αρχαίου τραγικού προσώπου, σοφόκλειας έμπνευσης.
Αλλά ο θρίαμβος στον οποίον έφτασε η Λυρική Σκηνή πατώντας πάνω στο οικοδόμημα του Bernard θα έμενε ανολοκλήρωτος αν η Ορχήστρα και η Χορωδία της αποδεικνύονταν κατώτερες των περιστάσεων στη μουσική επιτέλεση. Με δυναμική όμως διεύθυνση από τον Λουκά Καρυτινό, έφεραν την αποστολή σε πέρας με επιτυχία, αποδίδοντας τόσο το μανιασμένο σφρίγος των πιο έντονων σημείων της παρτιτούρας και το «ροσίνειο» άρωμα της εισαγωγικής ουβερτούρας, όσο και τη χαρακτηριστική «μπελλίνεια» μελαγχολία. Ίσως βέβαια ο λυρισμός να αποδόθηκε σε μερικά σημεία κατά τι πιο αιχμηρός από ό,τι προστάζει ο Μπελλίνι (ή θα ήθελα κι εγώ), ωστόσο πρέπει κι αυτό να αποτιμηθεί ως συμβατό με το γενικότερο πλαίσιο της οπτικής του Bernard για την εν λόγω όπερα.
Μπράβο στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Οι Καπουλέτοι και Μοντέκκοι αποδεικνύουν πως σε καιρούς ισχνών αγελάδων για την όπερα στην Ελλάδα (και για την Ελλάδα γενικότερα), υπάρχουν εκεί άνθρωποι με εκτόπισμα και σε ταλέντο, μα και σε άποψη.
Σήμερα, το μικρό ραδιοφωνικό αρχείο που βρίσκεται στα χέρια τα δικά μου και του Στυλιανού Τζιρίτα, επιστρέφει πίσω στο 2018, ανασύροντας μία από τις Συχνοτικές Συμπεριφορές που ηχογραφήσαμε ενόψει του τότε θέρους, με ηχολήπτη τον Αχιλλέα Φακόπουλο.
Σε αντίθεση με άλλες μας εκπομπές, αυτή δεν είχε πολύ ελληνικό ρεπερτόριο, ωστόσο στη διάρκειά της τέθηκαν διάφορα ιντριγκαδόρικα ερωτήματα, όπως:
* Ποιος μπορεί να θεωρηθεί σαν Ringo Starr του πειραματισμού;
* Ποια Ελληνίδα λαϊκή σταρ θα μπορούσε ίσως να έχει τραγουδήσει το "More Than A Woman" των Bee Gees;
* Σε ποια sci-fi δυστροπία του 2015 σκοτώνουν τον Μπρους Γουίλις, γεγονός που έκανε έξαλλο τον Στυλιανό Τζιρίτα;
Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το σόου πατώντας στον σύνδεσμο εδώ. Καθώς η εκπομπή ανεβαίνει από το προσωπικό μας αρχείο, δεν περιέχει ούτε τα δελτία ειδήσεων που αναλογούν στην έναρξη και στη συμπλήρωση της μίας ώρας, ούτε τα ανά ημίωρο διαφημιστικά διαλείμματα.
Συμπεριφέρθηκαν συχνοτικώς τα εξής κομμάτια:
1. CHICK COREA & HERBIE HANCOCK: Liza (All The Clouds'll Roll Away) - live in San Francisco 1978 2. DEEP PURPLE: Knockin' At Your Back Door 3. DAVID SYLVIAN: All Of My Mother's Names (Summers With Amma) 4. BRIAN ENO: Baby's On Fire 5. ΣΤΡΑΤΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ: Και Λέγε-Λέγε 6. RICK WAKEMAN: Anne Of Cleves 7. PHILADELPHIA ORCHESTRA (σε διευθ.EUGENE ORMANDY): Charles Ives' Symphony no. 1 (Allegro) 8. DAVID HELFGOTT: Sergei Rachmaninoff's Piano Concerto No. 3 (Allegro Ma Non Tanto) 9. IAN GILLAN: One Eye To Morocco 10. VAN MORRISON: Roll With The Punches 11. THE SEEDS: Nobody Spoil My Fun 12. AEROSMITH: Walk On Water 13. CRACKER: Shake Some Action 14. THE BEE GEES: More Than A Woman 15. METALLICA: Ain't My Bitch
