127 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας γιορτάζει σήμερα το Ζωγράφειο της Κωνσταντινούπολης· ένα από τα 5 ελληνικά σχολεία (γυμνάσιο-λύκειο) που συνεχίζουν να υπάρχουν εκεί, εξυπηρετώντας τις ανάγκες των περίπου 2.500 «Ρωμιών» που έχουν απομείνει ανάμεσα σε 15,5 εκατομμύρια κατοίκων. Άνοιξε το 1893, ανταποκρινόμενο στις εκπαιδευτικές ανάγκες μιας πολύ πιο ανθηρής ομογένειας και εξακολουθεί να στεγάζεται στο ιστορικό κτίριο που σχεδίασε ο επιφανής αρχιτέκτονας Περικλής Φωτιάδης, με χρηματοδότηση από τον τραπεζίτη Χρηστάκη Ζωγράφο, στον οποίον οφείλει και την ονομασία του.
Σχεδόν 10 χρόνια πριν, στις 31 Μαΐου του 2011, ως γραμματέας τότε του συλλόγου «Φίλοι του Ελαφρού Ελληνικού Τραγουδιού», είχα την τιμή να συμμετέχω στη διοργάνωση μιας εκδήλωσης για το Ζωγράφειο, υλοποιώντας μια ιδέα της Ελίζας Μαρέλλι (1940-2016). Η δόξα του παλιού ελαφρού τραγουδιού είχε επιστρέψει εκείνο το διάστημα στα πράγματα, δρώντας μέσω του συλλόγου Φίλων Ελαφρού Τραγουδιού· και επιθυμούσε να προσφέρει έμπρακτα στο έργο του σχολείου, με μια πλούσια βραδιά (ομιλίες, προβολή ντοκιμαντέρ, μουσικό πρόγραμμα), τα έσοδα της οποίας θα δίνονταν για τις ανάγκες του. Στην κάτωθι φωτογραφία, μάλιστα, απεικονίζεται με μαθητές του Ζωγραφείου δίπλα στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, σε γιορτή για τα 117 χρόνια του ιδρύματος.
Η μέρα αποδείχτηκε αρκετά δύσκολη για μετακινήσεις, καθώς το κέντρο της Αθήνας είχε δύο απογευματινές συγκεντρώσεις –μία των λεγόμενων «Αγανακτισμένων» στο Σύνταγμα και μία της κίνησης «Σπίθα» του Μίκη Θεοδωράκη. Βρισκόμασταν άλλωστε σε μια πολύ τεταμένη και από πολλές απόψεις μαύρη περίοδο, με το οικονομικό βούλιαγμα που είχε επιφέρει η Κρίση του 2009 να είναι πλέον αισθητό στην πλειονότητα του πληθυσμού. Παρά ταύτα, αρκετοί έδωσαν το παρών στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός» στην πλατεία Καρύτση και ήταν μεγάλη μου χαρά που μεταξύ τους βρισκόταν και η θεία μου Ρέα Παλαιοπούλου-Σταθοπούλου (η οποία είναι Κωνσταντινουπολίτισσα) με τον αείμνηστο θείο μου Γιώργο Σταθόπουλο.
Είχαμε μάλιστα και εκλεκτούς προσκεκλημένους, καθώς παρέστη τόσο ο νυν διευθυντής του Ζωγραφείου Γιάννης Δεμιρτζόγλου (ο οποίος καταχειροκροτήθηκε μετά από τον συγκινητικό του λόγο), όσο και ο αρχιμανδρίτης Ευδόκιμος Καρακουλάκης, που εκπροσώπησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, μεταφέροντας τις εγκάρδιες ευχές του Πατριάρχη. Δυστυχώς, λόγω ξαφνικής ασθένειας της συζύγου του, δεν μπόρεσε τελικά να έρθει ο επί σειρά ετών (1955-1993) διευθυντής του σχολείου Δημήτρης Φραγκόπουλος, όπως είχαμε προγραμματίσει. Η άνωθεν φωτογραφία του Σταύρου Τσακιρίδη, με απεικονίζει επί σκηνής, να προσφέρω αναμνηστικό ενθύμιο στον Γιάννη Δεμιρτζόγλου.
Η βραδιά είχε ως παρουσιάστρια την ηθοποιό και συγγραφέα Τζένη Καλλέργη, η οποία απήγγειλε μάλιστα και το ποίημα "Βασιλεύουσα" του Γιάννη Λιάσκου. Ξεκίνησε με χαιρετισμό του Παύλου Ναθαναήλ (επίτιμου τότε προέδρου του Συλλόγου Φίλων Ελαφρού Τραγουδιού) και συνεχίστηκε με προβολή ενός 20άλεπτου ντοκιμαντέρ σχετικά με το Ζωγράφειο, φτιαγμένο από τον ηθοποιό και τραγουδιστή Μιχάλη Δεσύλλα (1943-2018).
Στο μουσικό πρόγραμμα κεντρική θέση είχε βέβαια η Ελίζα Μαρέλλι, η οποία θυμάμαι μάλιστα ότι ήταν στεναχωρημένη, γιατί λόγω κρυολογήματος δεν θα μπορούσε τελικά να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του προγράμματος 4 τραγουδιών, το οποίο είχαμε ανακοινώσει. Παρά ταύτα, ερμήνευσε ωραιότατα το "Τι Μου 'Χεις Κάνει Και Σ' Αγαπώ" του Ζοζέφ Κορίνθιου (1955) και το "Πόσο Λυπάμαι" του Κώστα Γιαννίδη (1939), εισπράττοντας θερμά χειροκροτήματα. Την πλαισίωσαν η Αναστασία Μεταλληνού, ο προαναφερθείς Μιχάλης Δεσύλλας και η Ζωή Απειρανθίτη.
Παρά την άσχημη εκείνη περίοδο, η οποία είχε βεβαίως πλήξει κι εμένα (τόσο οικονομικά, όσο και ψυχολογικά), θυμάμαι ακόμα τη συγκεκριμένη εκδήλωση ως κάτι πραγματικά όμορφο και δημιουργικό που μπορέσαμε και στήσαμε με την Ελίζα Μαρέλλι και τα παιδιά της, την Αγγελική, τη Μαρίκα και τον Χάρη –τον Ολυμπιονίκη του τζούντο στην Ατλάντα, Χάρη Παπαϊωάννου. Ακούραστη θαρρείς και πάντα γεμάτη με ιδέες, η Ελίζα Μαρέλλι είχε κι ένα επιπλέον ταλέντο πέραν του φωνητικού: να σε παρακινεί και να σε κινητοποιεί.
Παρότι ήταν φθινόπωρο του 2019 όταν μιλήσαμε στο τηλέφωνο με τον Wim Mertens, δεν μου έκρυψε ότι είχε κατά νου τις δράσεις του 2020, καθώς θα συμπλήρωνε 40 χρόνια δημιουργίας. Τότε, βέβαια, ήμασταν εντελώς ανύποπτοι για ό,τι ερχόταν.
Συνθέτης, πιανίστας, κιθαρίστας, μουσικολόγος, ενίοτε τραγουδιστής (κόντρα τενόρος), κάποτε και ραδιοφωνικός παραγωγός, ο Wim Mertens από το Neerpelt του Βελγίου είναι ιδιαίτερα αγαπητός στη χώρα μας, την οποία έχει μάλιστα επισκεφτεί αρκετές φορές. Δεν γινόταν έτσι να γιορτάσει 40 χρόνια πορείας και να μην περάσει άλλη μια βόλτα. Ενάντια λοιπόν σε κορωνοϊό και ...Ιανό, αναμένεται αύριο Σάββατο 19 Σεπτεμβρίου στην Τεχνόπολη· με σπέσιαλ πρόγραμμα για περιορισμένο αριθμό καθήμενων, που θα εκκινήσει από τα 1980s και θα φτάσει ως το φετινό άλμπουμ The Gaze Οf Τhe West. [UPDATE, 19.9: τελικά η συναυλία ακυρώθηκε].
Με αυτήν την αφορμή, αναδημοσιεύεται εδώ –με μικρές, αισθητικής φύσης αλλαγές– η τηλεφωνική μας συζήτηση από το 2019, η οποία πρωτοδημοσιεύτηκε τότε στο Avopolis.
Αν και σε μερικά σημεία η γραμμή μας έκανε κόλπα, ο Mertens ήταν ομιλητικός και ευδιάθετος, πρόθυμος μάλιστα να μη μείνουμε μόνο σε σημεία μουσικού ενδιαφέροντος. Άλλωστε, όπως θα διαπιστώσετε και παρακάτω, παρά την ηλικία του, θεωρεί ότι δεν νοείται σύγχρονη μουσική, αν δεν ψηλαφεί τις προκλήσεις που θέτουν σε επίπεδο κοινωνίας οι νεότερες γενιές: «τι κουλτούρα διαμορφώνεται απέναντι στην εξουσία;», αναρωτήθηκε σε κάποιο σημείο, αλλά και «πώς γίνεται πλέον ο προσδιορισμός του εαυτού;».
* οι χρησιμοποιούμενες φωτογραφίες προέρχονται από το promo πακέτο που διατέθηκε στον Τύπο από το μάνατζμεντ του καλλιτέχνη
Καλησπέρα από την Αθήνα. Είναι μια ημέρα συνεντεύξεων αυτή για σας, σωστά;
Καλησπέρα από τις Βρυξέλλες! Ναι, είναι μέρα συνεντεύξεων σήμερα. Χαίρομαι όμως που μιλάω με δημοσιογράφους από την Ελλάδα, καθώς η χώρα σας παραμένει σταθερά ενδιαφερόμενη για το έργο μου μέσα στα χρόνια. Και σας ευχαριστώ γι' αυτό, νιώθω ευγνώμων.
Την τελευταία φορά που παίξατε εδώ (Ηρώδειο, 2017), δώσατε μια συναυλία με δύο διακριτά μέρη: στο πρώτο είχαμε την παρουσίαση του ολοκληρωμένου εγχειρήματος Cran Aux Oeufs, ενώ το δεύτερο ήταν ένα best of set. Να περιμένουμε κάτι ανάλογο για τις επικείμενες επισκέψεις σας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη;
Κάτι ανάλογο, ναι· αλλά όχι κάτι παρόμοιο. Άλλωστε η συναυλία στο Ηρώδειο είχε πίσω της μια ειδική συνθήκη, καθώς ένα σημαντικό μέρος της Cran Aux Oeufs τριλογίας καταπιανόταν με το αρχαίο παρελθόν της Ελλάδας –με τον Καλλίμαχο και με τη ναυμαχία στο Άκτιο. Είχε λοιπόν ιδιαίτερη σημασία για μένα η πρώτη σχετική παρουσίαση να γίνει στην Ελλάδα.
Ένα μέρος τώρα της φετινής συναυλίας θα είναι και πάλι αφιερωμένο στο πιο πρόσφατο άλμπουμ μου That Which Is Not (2018), από το οποίο θα παίξω αρκετά κομμάτια. Το υπόλοιπο θα βασιστεί μεν σε παλιότερο υλικό, όμως η προσπάθειά μου αυτή τη φορά είναι να επιλεγούν στιγμές που μπορεί να δέσουν αισθητικά με το That Which Is Not, συγκροτώντας έτσι μια χαλαρή ενότητα.
Στο That Which Is Not, μια μεγάλη ποικιλία οργάνων συνοδεύουν το πιάνο και τη φωνή σας. Πόσα όμως από αυτά θα ακούσουμε επί σκηνής;
Δεν σκοπεύω να αλλάξω κάτι στον τρόπο με τον οποίον κινούμαι συναυλιακά, σχεδόν από την αρχή της καριέρας μου. Αυτό σημαίνει, φυσικά, ότι επί σκηνής δεν θα γίνει προσπάθεια ώστε να αποτυπωθεί με ακρίβεια η ηχογράφηση του That Which Is Not· κάτι που με αποδεσμεύει από προβληματισμούς σχετικά με το πόσα και ποια όργανα μπορώ να έχω.
Για μένα, η ηχογράφηση και η συναυλία παραμένουν δύο εντελώς διαφορετικές δημιουργικές πραγματικότητες. Στη συναυλία θέλω να φέρνω την ουσία των δισκογραφημένων συνθέσεων, άσχετα με το αν διαλέξω να τις αποδώσω μόνος στο πιάνο, με ένα μικρό σύνολο μουσικών ή με συμφωνική ορχήστρα.
Τι σας ώθησε στο αρκετά σύνθετο φιλοσοφικό παιχνίδι με τη βαθύτερη και απώτατη διάσταση των λέξεων «Όχι» και «Δεν», το οποίο αποτελεί τον κορμό του That Which Is Not;
Με ενδιαφέρει πολύ αυτό που θεωρείται ως μη δεδομένο. Και στον δίσκο προσπάθησα να φτιάξω μη δεδομένη μουσική, η οποία να κουμπώνει σε μια τέτοια ευρύτερη ενατένιση του «Όχι» και του «Δεν», δύο κατά τα λοιπά πολύ οικείων λέξεων. Οι τωρινές κοινωνίες στη Δύση έχουν άλλωστε γίνει τόσο σύνθετες, ώστε πολλά απ' όσα θεωρούσαμε δεδομένα γίνονται μη δεδομένα, με τρόπους πέρα από ό,τι θα κρίναμε ως «αναμενόμενο».
Αυτό δεν το λέω βέβαια με μονοσήμαντα θετική χροιά: οι σύγχρονες κοινωνίες έχουν πετύχει βελτιώσεις σε μερικά ζητήματα, μα ως προς κάποια άλλα, τα πράγματα δεν πάνε καλά. Σε κάθε περίπτωση, η αναλόγως σύγχρονη μουσική οφείλει να ψηλαφεί τις δημιουργούμενες προκλήσεις, ιδίως όσες προέρχονται από τις νεότερες γενιές· και να προσπαθεί να τις εκφράσει. Γιατί συχνά οι καταστάσεις βρίσκονται σε μια ρέουσα μετάβαση, η οποία δεν μπορεί να εκφραστεί μέσω λέξεων.
Η μουσική, όμως, μπορεί να την αποτυπώσει. Ακριβώς γιατί μουσική δεν ήταν ποτέ το συγκεκριμένο και δεδομένο μιας παρτιτούρας. Γι' αυτό και πάντα προσπαθώ να δώσω μια κατεύθυνση σε όσα κομμάτια μου δεν βασίζονται σε στίχους, μέσω των τίτλων που επιλέγω. Μπορεί το «μήνυμα» να μην τίθεται πάντα με άμεσο τρόπο, ίσως να είναι έμμεσο ή και λίγο κρυμμένο. Ωστόσο είναι εκεί.
Μπορεί δηλαδή η μουσική να δώσει απαντήσεις στα όσα προβληματίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες;
Εξαρτάται από το τι νόημα δίνουμε στις «απαντήσεις». Αν μιλάμε δηλαδή για λύσεις, η μουσική δεν έχει κάτι να προσφέρει: οι λύσεις στα προβλήματα μιας κοινωνίας, είναι δουλειά των πολιτικών. Όμως η μουσική μπορεί –και κατ' εμέ οφείλει– να αντανακλά τις ζυμώσεις και τις προκλήσεις κάθε εποχής και να τίθεται σε διάλογο με τα ριζοσπαστικά στοιχεία, όσα έρχονται να αμφισβητήσουν τα «δεδομένα».
Τι κουλτούρα διαμορφώνεται, για παράδειγμα, απέναντι στην εξουσία ή σε ό,τι προσδίδαμε μέχρι τώρα κύρος; Πώς γίνεται πλέον ο προσδιορισμός του εαυτού; Υπάρχει πολλή δυναμική σε τέτοια ερωτήματα και η μουσική μπορεί να την εκφράσει, στοχαζόμενη με τη σειρά της πάνω σε αυτά, για να βρει π.χ. το κατάλληλο τέμπο ή τις κατάλληλες ενορχηστρωτικές εναλλαγές. Ώστε έπειτα, σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο, να διαθέτει κάτι ικανό να επικοινωνήσει με τα όσα συμβαίνουν. Κάτι που θα ωθήσει όσους έχουν τέτοιους προβληματισμούς στο να ταυτιστούν μαζί της.
Στο Βέλγιο, ποιες είναι αλήθεια οι προκλήσεις για το άμεσο μέλλον;
Με μια πιο στενή και πρακτική έννοια, αναζητούμε ξανά μια νέα κυβέρνηση, ως τον Δεκέμβριο. Αλλά το βαθύτερο ζήτημα είναι ότι το Βέλγιο παραμένει μια ιδιαιτέρως σύνθετη κοινωνία, αποτελούμενη από τρεις διακριτές κοινότητες, με τη δική της γλώσσα η κάθε μία –γαλλικά, ολλανδικά και γερμανικά. Είναι κάτι που νομίζω ότι επηρέασε πολύ τη μουσική μου, με διάφορους τρόπους. Το θέμα μάς έχει απασχολήσει και στο παρελθόν, όμως διανύουμε και πάλι μια περίοδο στην οποία απαιτείται να βρεθεί τρόπος να συγχρονιστούν αυτές οι τρεις κοινότητες, η μία να γνωρίσει καλύτερα την άλλη.
Έχω την αίσθηση, ακούγοντας δουλειές σας σε βάθος χρόνου, ότι η έμπνευση για σας προέρχεται πάντοτε από κάτι που εδράζεται όχι ακριβώς στην καθημερινότητα, αλλά στο πώς έχουν τα πράγματα σε κάθε εποχή. Συμφωνείτε;
Είναι μια ιντριγκαδόρικη παρατήρηση. Και θα συμφωνήσω. Πράγματι, δεν μπόρεσα ποτέ να επικοινωνήσω με την κλισέ, πολύ διαδεδομένη αντίληψη για την έμπνευση, που τη θέλει ως κάτι το οποίο πλανάται στον αέρα. Για μένα, είχε και έχει άμεση σχέση με ό,τι προσλαμβάνω ως πραγματικό.
Και με αυτό δεν εννοώ τη συμπαγή πραγματικότητα που όλοι μας χτίζουμε μέσω μιας καθημερινής ζωής, αλλά περισσότερο εκείνο που στα γερμανικά ονομάζουμε «gestalt»· δηλαδή τα όσα μπορεί να βιώνει ένα άτομο σε μια παρούσα στιγμή, μόνο ή σε συνάφεια με τους υπόλοιπους ανθρώπους με τους οποίους μοιράζεται ένα συγκεκριμένο περιβάλλον κι ένα συγκεκριμένο πλαίσιο κοινωνικών αξιών. Η μουσική ήταν πάντα ο αμεσότερος τρόπος για να εξερευνώ κάτι τέτοιο, οπότε το θέμα έμπνευση δεν είχε ποτέ αφηρημένη υπόσταση.
Πίσω στο 1980, γράψατε ένα βιβλίο με διαχρονική βαρύτητα, το American Minimal Music. Σήμερα, τι θα σας ωθούσε να ασχοληθείτε ξανά με τη συγγραφή;
Ευτυχώς ή δυστυχώς, δεν έχω πια τον χρόνο να ασχοληθώ με κάτι τόσο χρονοβόρο, σαν τη συγγραφή. Είμαι πλήρως δοσμένος στις μουσικές μου ανησυχίες. Όμως διατηρώ βαθιά σχέση με τις λέξεις και τον κόσμο της λογοτεχνίας. Αν διάλεγα λοιπόν να γράψω κάτι, θα ήταν κάτι που να αφορά την ίδια τη διαδικασία της γραφής και το πώς θα μπορούσε να ακολουθήσει έναν δρόμο ανάλογο της μουσικής μου δημιουργίας, ξεφεύγοντας από τα στάνταρ και δημιουργώντας μια νέου τύπου «γλώσσα».
Σε κάθε περίπτωση, το 2020 θα γιορτάσω 40 χρόνια δημιουργίας –τόσα βγαίνουν από τότε που φτιάξαμε με τους Soft Verdict το άλμπουμ For Amusement Only: The Sound of Pinball Machines– οπότε το πλάνο είναι να βγουν κάμποσα πράγματα για το κοινό. Θα δούμε λοιπόν μήπως μπορέσει να υπάρξει και κάτι σε έντυπη μορφή, πέρα από τα αμιγώς μουσικά.
Πριν κάποια χρόνια, ένας Βέλγος δημοσιογράφος, ο Christophe Verbiest, έγραψε για σας ότι θεωρείστε ως κάπως περιθωριακός συνθέτης, γιατί δεν ηχείτε όσο κλασικός θα ήθελε να είστε ο κόσμος της κλασικής μουσικής, μα απ' την άλλη είστε πολύ κλασικός για το ποπ ακροατήριο. Έχει δίκιο;
Νομίζω ότι είναι χαρακτηρισμός που αποκαλύπτει περισσότερα για το πώς σκέφτεται ο συγκεκριμένος δημοσιογράφος, παρά για μένα ως δημιουργό. Αποκαλύπτει δηλαδή ότι βλέπει τα πράγματα με τα δεδομένα και με τα στάνταρ μιας παλαιότερης εποχής, στην οποία το «κλασικό» και το «ποπ» ήταν δύο ξέχωρες καταστάσεις, δίχως επικοινωνία. Τέτοιοι διαχωρισμοί θεωρώ ότι δεν έχουν πια σημασία· ή, έστω, έχουν αισθητά λιγότερη.
Εμένα τουλάχιστον με χαροποιεί να μη θεωρούμαι ούτε το ένα, ούτε το άλλο, μα να τα εμπεριέχω και τα δύο. Ήταν πάντα καλλιτεχνικός μου στόχος να υπερβώ τις κατηγοριοποιήσεις. Το ξεκίνησα πολύ συνειδητά πίσω στο 1984, όταν άρχισα να φτιάχνω το ΕΡ Maximizing Τhe Audience (1985), σκεπτόμενος αυτό ακριβώς: πώς θα μπορούσα να αυξήσω το κοινό; Για να το κάνω, έπρεπε φυσικά να βρω το κοινό το οποίο έψαχνα· να βρω δηλαδή ακροατές που να ενδιαφέρονται για την ίδια πρόκληση που με απασχολούσε και μένα, για μια μουσική ικανή να βαδίσει πέρα από τα δεδομένα.
Συνεχίζω έκτοτε να περπατώ στον ίδιο δρόμο: το That Which Is Not κάνει την ίδια απόπειρα να κοιτάξει πέρα από τα σημερινά δεδομένα. Και το ότι μπορώ στις μέρες μας να βγαίνω σε διεθνή περιοδεία και να δίνω συναυλίες σε 20 χώρες, σημαίνει ότι και βρήκα και αύξησα το κοινό μου, πέρα από το τι μπορεί κανείς να θεωρεί ως κλασικό και ως ποπ.
Από ιταλικές όπερες το ξεκινήσαμε την Κυριακή στη Συχνοτική Συμπεριφορά, με Dire Straits το λήξαμε, περνώντας ενδιάμεσα από Beatles εποχής Abbey Road, Mötley Crüe, Πρώτους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού Καλαμάτας, Μιχάλη Μενιδιάτη και Robert Wyatt. Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το σόου πατώντας στον σύνδεσμο εδώ, με τη σημαντική επισήμανση ότι –καθώς η εκπομπή λαμβάνεται από το αρχείο του 105,5 Στο Κόκκινο– περιέχει και τα δελτία ειδήσεων που της αναλογούν (των 16.00 στο ξεκίνημα και των 17.00 στο ενδιάμεσο). Συμπεριφέρθηκαν συχνοτικώς τα εξής κομμάτια: 1. ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΑΣ, MARIO CARLIN, MARIO BORRIELLO, RENATO ERCOLANI & ORCHESTRA E CORO DEL TEATRO ALLA SCALA DI MILANO (διευθ. HERBERT VON KARAJAN): Giacomo Puccini's A Voi Però Giurerri Fede Constante 2. LUCIANO PAVAROTTI & ORCHESTRA DEL TEATRO ALLA SCALA DI MILANO (διευθ. RICARDO MUTTI): Giuseppe Verdi's Ingemisco 3. TYPE O NEGATIVE & OZZY OSBOURNE:Pictures Of Matchstick Men 4. ΟΡΦΕΑΣ ΠΕΡΙΔΗΣ: Ο Ρομπέν Των Καμένων Δασών – live στο Κάστρο Καλαμάτας 1991 5. DAN LE SAC vs SCROOBIUS PIP: Sick Tonight 6. ΣΤΕΡΕΟ ΝΟΒΑ: Κατάψυξη 7. MÖTLEY CRÜE: Primal Scream 8. LED ZEPPELIN: Whole Lotta Love 9. ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΕΝΙΔΙΑΤΗΣ: Απαλλάχτηκα Από Σένα 10. ΧΑΡΙΣ ΑΛΕΞΙΟΥ: Τώρα Κι Εγώ Θα Ζήσω 11. ROBERT WYATT: Heaps Of Sheeps 12. THE BEATLES: Octopus's Garden 13. THE GALILEO 7: Everything Is Everything Else 14. ΒΑΣΙΛΗΣ ΛΕΚΚΑΣ: Ο Πωλητής Ιδανικών Στιγμών 15. GREEN DAY: Before The Lobotomy 16. DIRE STRAITS: Expresso Love
Όχι ακριβώς «νέα σαιζόν», καθότι το καινούριο πρόγραμμα του σταθμού μας είναι στα προσεχώς, πάντως το Σάββατο ήταν η πρώτη κοινή μας, ζωντανή Συχνοτική Συμπεριφορά με τον Στυλιανό Τζιρίτα, μετά το διάλειμμα των φετινών καλοκαιρινών αδειών. Το «μενού», πλούσιο και ετερόκλητο όπως πάντα. Μεταξύ άλλων συζητήσαμε για το trailer του νέου Dune αλλά και για την εκδοχή του David Lynch (1984) ακούγοντας το soundtrack που έκαναν για την τελευταία οι Toto, επισκεφθήκαμε τον νέο δίσκο του Jarvis Cocker με τους Jarv Is... αλλά και τους Jethro Tull εποχής Heavy Horses (1978), θυμηθήκαμε τον Julian Cope και τη Σούλα Μπιρμπίλη, μα και τους Ramones σε κλάσικ στιγμιότυπο. Μπορείτε να ακούσετε ολόκληρο το σόου πατώντας στον σύνδεσμο εδώ, με τη σημαντική επισήμανση ότι –καθώς η εκπομπή λαμβάνεται από το αρχείο του 105,5 Στο Κόκκινο– περιέχει και τα δελτία ειδήσεων που της αναλογούν (των 16.00 στο ξεκίνημα και των 17.00 στο ενδιάμεσο). Συμπεριφέρθηκαν συχνοτικώς τα εξής κομμάτια: 1. PHILHARMONIA ORCHESTRA (σε διευθ.) GIUSEPPE SINOPOLI & CHORUS OF THE ROYAL OPERAHOUSE: Pietro Mascagni's Coro D' Introduzione 2. TOTO: Desert Theme (from Dune) 3. THE DOORS: Spanish Caravan 4. ΣΟΥΛΑ ΜΠΙΡΜΠΙΛΗ: Το Ψωμί Είναι Στο Τραπέζι 5. ΤΟΛΗΣ ΒΟΣΚΟΠΟΥΛΟΣ: Λάθη 6. JARV IS...: House Music All Night Long 7. THE RAMONES: Pinhead 8. RADIO BIRDMAN: Descent Into Maelstrom 9. ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Υποψία 10. RUPA BISWAJ: Aaj Shanibar 11. BILL LASWELL, AUTOMATON & DXT: Ex Machina 12. ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΛΟΠΟΥΛΟΣ: Αυτοί Που Φεύγουν Κι Αυτοί Που Μένουν 13. JETHRO TULL: Acres Wild 14. ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΠΕΡΠΙΝΙΑΔΗΣ: Κάθε Δειλινό 15. JULIAN COPE: Sunspots
Μετά τις Θάλασσες Των Μικρών Λάμψεων (2009), ο Μανώλης Γαλιάτσος κινήθηκε πολύ γρήγορα, με αποτέλεσμα το 2010 να τον βρει με νέα δουλειά: ένα άλμπουμ με τίτλο Άφοβοι-Έφηβοι, το οποίο βγήκε στο δικό του ανεξάρτητο label Largo, σε διανομή της (ανενεργής, πλέον) Soundforge Music Group. Στον δίσκο αυτόν ο Γαλιάτσος επεδίωξε να συνδέσει τη γραφή του με το κοινωνικό γίγνεσθαι που συνδιαμόρφωσε η δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου (Δεκέμβριος 2008) και η οικονομική Κρίση (2009). Παρότι μάλιστα δεν υπάρχουν στίχοι, κάποιοι τίτλοι των οργανικών συνθέσεων φτάνουν και περισσεύουν για να δείξουν τη θέση του σε διάφορα πράγματα, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με το "Είμαστε Όλοι Μετανάστες", που μπορείτε να ακούσετε και στον σύνδεσμο στο τέλος της ανάρτησης. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι, παρά τη δεκαετία που μας χωρίζει από την έκδοσή του, το κομμάτι παραμένει σχετικό με τη νυν καθημερινότητα, αφού η πύρινη καταστροφή στη Μόρια της Λέσβου έθεσε ξανά σε πρώτο πλάνο το σοβαρό ζήτημα του μεταναστευτικού/προσφυγικού. Δοκιμάζοντας για ακόμα μία φορά τα όρια ανθρωπιάς και απανθρωπιάς μιας κοινωνίας που, στην πλειονότητά της, διόλου δεν ενστερνίζεται τη ρήση του συνθέτη από τα Χανιά. Οι Άφοβοι-Έφηβοι έδωσαν την αφορμή για τη δεύτερη «επίσημη» συνομιλία μας με τον Μανώλη Γαλιάτσο, μετά την κουβέντα που δημοσιεύτηκε το 2009 στο περιοδικό Ήχος (διαθέσιμη εδώ). Η συζήτησή μας δεν περιορίστηκε μάλιστα στα του δίσκου, αλλά προχώρησε και στην κατάσταση της κριτικής στη σύγχρονή μας Ελλάδα, καθώς και στο τι μπορεί να φέρει, εσωτερικά, το τέλος της υπαρξιακής νεότητας σε έναν άνθρωπο. Το κείμενο της συνέντευξης δημοσιεύτηκε τότε στο Avopolis και αναδημοσιεύεται τώρα εδώ, με μικρές, αισθητικής φύσης αλλαγές. * οι χρησιμοποιούμενες φωτογραφίες προέρχονται από ένα πακέτο που ο συνθέτης διέθετε στον Τύπο καθ' όλη τη δράση του από το 2009 και μετά
Για τα χρονικά δεδομένα της δισκογραφίας, η επιστροφή σας με τους Άφοβους-Έφηβους, μόλις έναν χρόνο ύστερα από τις Θάλασσες Των Μικρών Λάμψεων, θεωρείται γρήγορη. Όμως ποια είναι η αλήθεια του δικού σας δημιουργικού χρόνου; H αλήθεια του δημιουργικού μου χρόνου είναι ένας μυστικός –άγνωστος και σε μένα– αριθμός, που προκύπτει από κάποιες περίεργες μαθηματικές πράξεις ανάμεσα στο ταλέντο, την ένταση, την επιθυμία, το χάζεμα, τις μεγάλες και τις μικρές ώρες, τις διατιθέμενες ποσότητες γέλιου, την ετοιμότητα, τις πάγιες και τις υπό αναθεώρησιν ιδέες, την αναβλητικότητα, τη δυσπιστία και τη βεβαιότητα, από το αν υπάρχει εκείνο το διάστημα στο γραφείο μου πενάκι Uni Pin 0.8 όπου το χέρι φεύγει πολύ πιο γρήγορα στο γράψιμο, καθώς και τα ρέστα από κάποιες λοιπές γενικές ανάγκες. Αν μου έβγαιναν πέντε δουλειές τον χρόνο, να είστε σίγουρος πως θα βλέπατε πέντε δίσκους μου κάθε χρόνο. Μην πανικοβάλλεστε, όμως· στην πράξη, αυτό είναι κομμάτι δύσκολο ακόμη και για μένα. Η προγραμματισμένη δισκογραφία στην οποία αναφέρεστε, πάντως, ήταν εκείνη που έκοβε δελτίο στην έμπνευση κι έβαζε πλάνα για τον επόμενο δίσκο του τραγουδιστή/σταρ, προσδιορίζοντας έτσι –κατ’ αποκλειστικότητα– την ύπαρξη της μουσικής ως καταναλωτικού προϊόντος. Εμένα, απ' την άλλη, μ’ ενδιαφέρει η μουσική ως αισθητικό και ευρύτερα πνευματικό προϊόν. Μπορώ να σας εγγυηθώ προσωπικώς, ότι η τελευταία αυτή άποψη είναι που θα αποδειχτεί και η ανθεκτικότερη. Αν και η διανομή του άλμπουμ ανήκει στη Soundforge, η παραγωγή είναι ανεξάρτητη, σωστά; Πώς και δεν συνεχίσατε τη συνεργασία με την Puzzlemusik; Δεν θέλανε, δεν θέλατε; Φοβούμαι ότι η απάντηση θα είναι αποκαρδιωτική, δημοσιογραφικά. Η αλήθεια είναι λοιπόν ότι η νομική μορφή της συγκεκριμένης εταιρείας είναι τέτοια που αδυνατεί να παράξει δίσκο του ιδίου καλλιτέχνη πριν την πάροδο δύο ημερολογιακών ετών. Οι Θάλασσες Των Μικρών Λάμψεων είχαν κυκλοφορήσει το 2009, άρα οι Άφοβοι-Έφηβοι δεν μπορούσαν να κυκλοφορήσουν πριν το 2011. Μην ξεγελιέστε εκ των αναγραφομένων επί των δίσκων, πάντως: και οι Άφοβοι-Έφηβοι και οι Θάλασσες Των Μικρών Λάμψεων και το Ημερολόγιο: Largo του 2007, είναι εξ’ ίσου ανεξάρτητες παραγωγές. Η ανεξάρτητη παραγωγή κρύβει και συμβιβασμούς, εκτός από τα προφανή πλεονεκτήματα; Ας πούμε, αν και είναι εντυπωσιακό το εικαστικό του Δανιήλ Γουδέλη, στο εσώφυλλο δεν αναγράφονται καν τα όργανα που ακούμε και το ποιοι τα παίζουν ή σε ποιον ανήκει η παραγωγή και η ενορχήστρωση. Αν και εύκολα πιθανολογεί κανείς ότι οι δύο τελευταίοι τομείς σας ανήκουν, το δέον δεν θα ήταν να αναγράφονται τα στοιχεία; Καλώς, αφού πρέπει να αποκαλύψω τις μύχιες σκέψεις μου, θα χαρείτε να σας ομολογήσω ότι, για όσα με ρωτάτε, όλα –μα όλα– διεπράχθησαν εκ μέρους μου και απολύτως συνειδητά. Είμαι ο παμψηφεί ένοχος απόλυτης συμφωνίας με τον εαυτό μου. Έκρινα λοιπόν ότι το δέον είναι η απογυμνωμένη μουσική ακρόαση και μόνον· η αποκλειστική μουσική επικοινωνία και όχι η παράθεση στοιχείων. Στην ιδανική μουσική κοινωνία, θα σας έδινα τα ίδια ακριβώς στοιχεία επί του εσωφύλλου, μείον όμως το δελτίο Τύπου. Δεν σας φαίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον έτσι; Διαφορετικά θα έπρεπε να γράφω κάθε τρεις και λίγο τ' όνομά μου, πράγμα που θα μου ήταν αφόρητο. Κι αυτό όχι για λόγους που οι έγκριτοι δημοσιογράφοι αναφέρουν συνήθως –με μιαν αρκετή δόση τυποποίησης– ως «ο σεμνός καλλιτέχνης», αλλά για λόγους στοιχειώδους καλού γούστου. Θα προσέξατε ίσως ότι, ακόμη και στο εξώφυλλο, το όνομά μου είναι σχεδόν αόρατο. «Σπασμένες βιτρίνες, φλεγόμενοι κάδοι σκουπιδιών και η διαπεραστική μυρωδιά των χημικών που τρυπώνει παντού». Ζήσατε από πρώτο χέρι τα όσα πυροδότησε ο προπέρσινος φόνος του Αλέξη Γρηγορόπουλου; Ή μπήκαν στην πραγματικότητά σας διαθλασμένα από τον τηλεοπτικό φακό και την άποψη των εφημερίδων; Δεν βλέπω τηλεόραση. Για την άποψη των εφημερίδων... Νομίζω ότι περισσότερο χρειάζεται ο Ντοστογιέφσκι. Και ο Καμί. Όχι ο Μαρσέλ, ο Αλμπέρ. Η περιοχή που διαμένω, πάντως, είναι η Πατησίων. Γιατί διαλέξατε ένα αμιγώς μουσικό έργο ώστε να σκιαγραφήσετε την αρχή και το τέλος της νεότητας στη σύγχρονη Ελλάδα, όπως δηλώνει το δελτίο Τύπου ότι στοχεύετε με τον νέο σας δίσκο; Γιατί όχι τραγούδια; Έχουν πάψει να σας ενδιαφέρουν τα τραγούδια; Γιατί η μουσική, ως γλώσσα, διαφεύγει κάθε απόπειρας λεκτικής αντιστοίχησης και, μέσω μιας αχαρτογράφητης εκφραστικής, παραδίδει τον άνθρωπο στα ίδια τα μυστικά και άγνωστα βάθη του: «Μιλάει αυτό που δεν λέγεται και δείχνει αυτό που δεν φαίνεται». Αν συνειδητοποιούσατε ότι έχετε στα χέρια σας τέτοια πολύτιμα αινίγματα, θα τα προσπερνούσατε από τη συνήθη, κοινήν οκνηρία; Από την άλλη, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα ξανακάνω ποτέ τραγούδι. Όταν όμως συμβεί, θα είναι αφομοιωμένο σ' ένα συνολικό μουσικό περιβάλλον και θα προβάλλει ως στοιχείο της ευρύτερης μουσικής σύνθεσης. Όχι ως το, θεωρούμενον, άλφα και ωμέγα. Πότε και πώς τελειώνει αλήθεια η νεότητα; Είναι διαφορετικά τα μέτρα και τα σταθμά στη σύγχρονη Ελλάδα, συγκριτικά π.χ. με το κυρίαρχο μοντέλο του Δυτικού κόσμου; Κοιτάξτε, η σύνθεση “Το Τέλος Της Νεότητας”, με την οποίαν ολοκληρώνονται οι Άφοβοι-Έφηβοι, κάνει στην πραγματικότητα μιαν αναγωγή σε τρεις ταυτόχρονες και αλληλοσυμπληρούμενες κατευθύνσεις: στο τέλος της εφηβικής, της ηλικιακής ας πούμε ή γενικότερης νεότητας, στο τέλος της νεότητας μιας ολόκληρης χώρας και, τρίτον, στο τέλος της υπαρξιακής νεότητας. Γι' αυτήν την τελευταία δεν νομίζω ότι μπορούν να υφίστανται μοντέλα και σταθμά ικανά να την προσδιορίσουν συνολικά. Έγκειται στην αντίληψη περί δημιουργικότητας εκάστου προσώπου και στο πώς «παίζει», ολισθαίνει, ανάμεσα στην πραγματική και στη φανταστική του ύπαρξη. Μια τέτοια νεότητα δεν μπορεί να έχει, όπως αντιλαμβάνεστε, ηλικιακά προσδιοριστικά. Τελειώνει μόνον γιατί θρυμματίζεται εσωτερικά. Συνθετικά ακολουθείτε μια διαφορετική λογική, σε σύγκριση με τις Θάλασσες Των Μικρών Λάμψεων. Θέλετε να μας διευκρινήσετε τις λεπτομέρειές της; Οι Θάλασσες Των Μικρών Λάμψεων έδιναν το προβάδισμα προς μια κατεύθυνση διαρκούς μορφολογικής ανάπτυξης, εμβάθυνσης ενδεχομένως, με τη λογική μιας αρχικής μήτρας της οποίας η κάθε γέννα γινόταν μια βασική μητρική για τη συνέχεια –η γέννα της επαναλάμβανε τη μετατροπή της σε καινούργια μητρική και ούτω καθεξής. Αυτή ήταν μια λογική που μου υπέβαλλε η ίδια η αίσθηση του εσώτερου λυρισμού του θέματος, καθώς ο λυρισμός σχετίζεται (εντός μου τουλάχιστον) με μιαν αίσθηση του απείρου. Οι Θάλασσες Των Μικρών Λάμψεων λειτουργούσαν, ας πούμε, σαν μια μουσική μπάμπουσκα. Οι Άφοβοι-Έφηβοι, αντίθετα, λόγω της φύσης του θέματός τους, με οδήγησαν εξ’ αρχής στην ανάγκη του συγκεκριμένου και με απόλυτη σαφήνεια προσδιορισμένου στόχου. Θα ήταν μέγιστο σφάλμα, για ένα τέτοιο θέμα, να μοιάζει ότι το αντιμετωπίζω με γενικότητες ή με πιθανές αοριστολογίες. Έπρεπε λοιπόν οι μουσικές αναπτύξεις να μην απομακρύνονται ολότελα –ή για πολύ– από τις βάσεις τους και να καταφέρνουν να αποτυπώνουν με ένταση τη μοναδικότητα της στιγμής τους. Αν προσέξετε, θα διαπιστώσετε ότι ακόμα και οι πιο ακραίες αλλαγές διαδραματίζονται ακαριαία και πάντα μέσα σε μια καθαρή (μουσικά και αισθητικονοηματικά) προοπτική του βασικού τους θέματος. Το σημείο όμως που με προβλημάτισε περισσότερο απ' όλα, ήταν και πάλι ο λυρισμός , ως κοινό στοιχείο που δεν μπορούσε να απουσιάζει ούτε από το Άφοβοι-Έφηβοι: νομίζω ότι υπάρχει πρωτογενώς μέσα στο θέμα τους. Το ζήτημα ήταν να τοποθετηθεί διαφοροποιημένος σε σχέση με την προηγούμενη δουλειά, απλούστατα γιατί είναι ενός άλλου περιεχομένου, ανακατεμένος με βία και ένταση. Τελικά νομίζω ότι (αν υποθέσουμε ότι τα κατάφερα) οι Άφοβοι-Έφηβοι διαθέτουν έναν δικό τους, απελπισμένης τάξης, λυρισμό. Πώς θα έπρεπε να φανταστούμε τον Οστινάτο, τον κεντρικό ήρωα του έργου σας; Πώς να είναι ντυμένος; Τι μουσική να τον ευχαριστεί; Ψήφισε στις πρόσφατες δημοτικές & περιφερειακές εκλογές; Τον φαντάζομαι πολύ ανέμελο και ταυτόχρονα συνταρακτικό, για να μπορώ να περιγράψω με γλαφυρότητα την καθημερινότητά του. Πώς θα σας φαινόταν, όμως, αν σας έλεγα ότι ακούει τα κουαρτέτα του Μπετόβεν; Παρακολουθείτε την εγχώρια μουσικοκριτική; Τη θεωρείτε έτοιμη και ενημερωμένη αρκετά ώστε να αντιμετωπίσει το νέο σας άλμπουμ, με βάση την εμπειρία από τα δύο προηγούμενα αμιγώς μουσικά σας έργα; Η μουσικοκριτική είναι συστατικό στοιχείο της συνολικής μουσικής πραγματικότητας. Άρα, ναι, οφείλω να την παρακολουθώ. Θα προτιμούσα όμως το κριτήριο της επάρκειας που θέσατε για την αντιμετώπιση (την ακρόαση, γενικότερα) του έργου μου, να μην είναι η ενημέρωση, αλλά η μουσικότητα. Η μουσικοκριτική εκφράστηκε για τις προηγούμενες δουλειές μου, στην πλειονότητά της, με τρόπο που θα χαρακτήριζα εγκωμιαστικό –με εξαίρεση κάποιες λίγες κριτικές για το προηγούμενο άλμπουμ (δύο, αν γνωρίζω καλώς), οι οποίες εκφράστηκαν με τρόπον ιδιαζόντως αρνητικό. Δεν είναι και άσχημα όμως, αν σκεφτείτε ότι –για να εισέλθουμε στιγμιαία σε μιαν άλλη τέχνη– οι ταινίες που εμένα μου αρέσουν συνήθως είναι αυτές που οι κριτικοί τους διχάζονται, από την ύψιστην εκτίμησην ως τη βαθύτατη περιφρόνηση. Παράδειγμα το Μη Αναστρέψιμος του Γκασπάρ Νοέ (2002). Ένα γενικότερο θέμα όμως που τίθεται με τη μουσικοκριτική, είναι ότι οι άνθρωποί της συχνά τείνουν να δείχνουν μονομέρεια σε σχέση με τις μουσικές τους ορέξεις. Και, σε μια τέτοια περίπτωση, η γνώμη τους δεν μπορεί παρά να είναι εξ’ ορισμού ανάπηρη και «μη κριτική». Πράγμα που δυσχεραίνει τους πραγματικούς κριτικούς –τους οποίους λίγο ως πολύ νομίζω ότι ο χώρος γνωρίζει και αναγνωρίζει– γιατί μετατρέπει τον κλάδο συνολικά σε αναξιόπιστο. Aπ’ όσους πάντως ακούνε, δηλωμένα, μόνον ένα είδος, υπάρχουν και οι ακόμα χειρότεροι, οι οποίοι, ενώ επισήμως ακούνε «πολλά» (ως άλλοθι, κοινώς ξεκάρφωμα), κάπως γίνεται και, στο τέλος, ορέγονται μονίμως μόνον ένα. Και βέβαια, last but not least, η λαμπρότερη κατηγορία όλων: οι ξερολοπαρλαπιπολόγοι… Εσύ μπορεί να ξημεροβραδιάζεσαι για την τιμή της ελάχιστης μουσικής λεπτομέρειας, στη συνέχεια όμως έρχεται ένας υπερβολικά χαλαρός κύριος (λογικό αυτό, γιατί όταν εσύ δούλευες αυτός μπορεί και να έλειπε για ψάρεμα), o οποίος, με δύο εξαιρετικά «περιεκτικές» αράδες, σου δίνει να καταλάβεις ότι σημασία δεν έχει ο μουσικός μόχθος, αλλά η ξερολιασμένη άνεση. Εσχάτως –και υπό το κράτος των πρόσφατων εξελίξεων (απολύσεις στον Τύπο κλπ.)– πρόθυμοι συνάδελφοί σας ανασηκώνουν τα μανίκια και «επεκτείνουν» τις δραστηριότητές τους, αναλαμβάνοντας χρέη θεατρολόγου και, τι να πω κι εγώ, άντε και στα εικαστικά. Καλή τύχη! Σχέδιο αυτοκάθαρσης, λοιπόν –και ας μη λείψουν από εκείνο οι καλύτεροί σας– γιατί, σε στιγμές σαν αυτές που ζούμε, οι χώροι είτε καταβαραθρώνονται, είτε αναγεννώνται. Προτεινόμενο σύνθημα: «Γάλλοι, ακόμα μια προσπάθεια να γίνετε ελεύθεροι» (Μαρκήσιος ντε Σαντ). Θα παρουσιάσετε ζωντανά το νέο σας άλμπουμ; Σας ενδιαφέρουν οι συναυλίες; Τώρα που μου το ρωτάτε, συνειδητοποιώ ξαφνικά γιατί λέγονται ζωντανές εμφανίσεις: γιατί θέλουν να πιστοποιούν επιτακτικά την παρουσία τους σήμερα. Εμένα πάλι μ' ενδιαφέρει περισσότερο το αύριο, το μεθαύριο και το πολύ πιο μεθαύριο. Λέτε τελικά αυτό να σημαίνει ότι μου αρέσουν οι πεθαμένες, οι μεταθανάτιες εμφανίσεις; Αν κάτι τέτοιο μπορεί να συμβαίνει, ειλικρινώς, θα ήθελα να δω κι εσάς εκεί.
